| Januaro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Februaro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma |
| Marto | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Aprilo | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Mayo | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Junio | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Julio | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Agosto | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Septembro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Oktobro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Novembro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ms 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Decembro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
Back to The International Language Ido
Tri aniversarii tre diversa ye 29 mayo...
La Usana amuzisto Bob Hope hodie celebras sua centesma nasko-dio. Il naskis ye 29 mayo 1903 en Eltham, sud-estala London, e translojis evante 4 yari ad Ohio kun
sua familio. Ula strado-junturo en Hollywood esas ri-nomizota "Bob Hope Square" e hodie en 35 Usana stati esas "Bob Hope Day". Il recevis gratulanta letri de la
Usana prezidero, ed anke de la Rejino de la Unigita Rejio. (El kustumale sendas komunikaji a personi en la Unigita Rejio qui atingas evo di 100 yari.)
Ye 29 mayo 1453, Constantinople (od Istanbul, o Stamboul) falis, pos siejo, e la estala Romana Imperio tale finis. Inter la importi di ca evento esis ke
(de refero-libro), "Pro la perdo di aceso di la Nigra Maro, Europa esis privacata de la landala voyo ad India; la sercho por nova marala voyo duktis a la
deskovro di la Nova Mondo.
Ye ca dio, 4 Februaro....
Ca sendajo, pri tri notinda eventi di la dio en historio, esas, me esperas, la unesma de serio di sendaji. Me probos sendar mesajo singla-semane.
Se me esos ankore kontenta sendar li, kelka semani pos nun - e se lektanti prizos li - ca projeto pluse duros.
1194. Richard "Kordio di Leono", rejulo di Anglia, qua pasabis du yari kom kaptito en Austria, liberigesas da Leopold la 5ma, Duko de Austria, pos pago di
ransono dal guvernerio di Anglia. Dum somero di 1190 il departabis por la triesma krucomilito; dum retrovoyo de la kampanio en 1192 il esis kaptata proxim
Wien da la Duko di Austria, kun qua il disputabis dum la kampanio, ed il esis enkarcerigata.
1894. En Paris, Adolphe Sax mortis. Il esis famoza pro lua inventuro la saxofono. Naskinta en Dinant en Belgia, il facis fluti e klarineti dum yuneso, ed il
studiis ca instrumenti ye la Rejala Konservatorio di Bruxel. Sax patentizis la saxofono, parte fondita sur la klarineto, ye 28 di junio 1846, ed il desegnis diversa
grandesi di la instrumento. Il ganis bona reputeso pro la saxofono, ed il tale divenis docisto ye la Konservatorio di Paris en 1857.
1902. En Detroit Usa, la aviacisto Charles Lindbergh naskis. De frua yari il havis intereso pri aviacado, e komencis flugar en 1922, unesmafoye flugante
sole en 1923. En 1927, de 20ma til 21ma di mayo, il flugis sole de Long Island, New York, a Paris en Francia, cirkume 5800 km distante. La senpauza flugo
havis duro 33,5 hori. Ilua aeroplano "Spirit of St Louis", specale konstruktata por la voyajo, havis un stulo ed un mashino. Per ca esforco, Lindbergh ganis
la Premio Orteig, ofrite depos 1919 por tala flugo.
1945. Komenco di la konfero en Yalta (ye la rivo di la Nigra Maro), qua duris til 11 Februaro 1945. Franklin D Roosevelt de USA, Winston Churchill de Unionita
Rejio e Joseph Stalin de USSR renkontris por diskutar la organizado di Europa pos la milito.
Ye ca dio, 11 Februaro...
1970. Japonia lansis sua unesma satelito, Osumi. Ca nomo venis de la peninsulo ube situesis la lanso-loko, la Kagoshima Spaco-Centro. La skopo esis praktiko por
pozar satelito en orbito. Ol pezis 24 kg ed olua orbito havis perigeo 323 km ed apogeo 2440 km. Pos dekado di la orbito, Osumi eniris la atmosfero e par-brulis
ye 2 Agosto 2003.
1990. En Sud-Afrika, Nelson Mandela esis liberigata pos 27 yari en karcero. Il pasabis la plu multa di ca yari sur Robben-insulo. La liberigo sequis la revoko da
Prezidanto F W de Klerk di la interdikto di la ANC (la Afrikana Nacionala Kongreso).
Ye ca dio, 18 februaro...
1745. Alessandro Volta naskis en Como, Italia. Il divenis profesoro di fiziko ye la universitato di Pavia, ed en 1800 il inventis la elektro-kemiala celulo,
o baterio. En 1801 il recevis, de Napolean, la titulo Komto, en honoro di sua laboro.
1930. Clyde Tombaugh deskovris la planeto Pluto. Dum multa yari, existo di plusa planeto esabis supozata pro perturbi di la orbito di la planeto Neptuno. Ye
ca dio il remarkis movanta objekto dum komparo di du fotografuri prenita ye 23 jan e 29 jan 1930, ye la Lowell Observatorio en Flagstaff, Arizona USA. La
nomo Pluto adoptesis ye 1 mayo 1930.
Ye ca dio, 25 februaro...
1956. Nikita Khrushchev, chefa ministro di la USSR, en diskurso a la 20esma Kongreso di la Komunista Partiso, denuncis la antea duktisto Joseph Stalin, qua
mortabis en 1953. Il detaloze deskriptis kruelaji di la rejimo di Stalin, kritikis lua politikala agi dum la mondo-milito, e revelis ke Lenin, en sua lasta
testamento, konsilis ne retenar Stalin kom generala sekretario di la Komunista Partiso.
1986. Pos suceso en elekti di 7 februaro, Corazon Aquino divenis prezidanto di la Filipini. El remplasis Ferdinand Marcos qua elektesis en 1965. Sno Aquino
divenis politikisto pos ke elua spozo, Benigno Aquino, qua esis politikala opozanto di Marcos, asasinesis en 1983 kande il retrovenis a la Filipini de exilo.
La elekto di Corazon Aquino finigis periodo di politikala tumulto qua sequis la ocido.
Ye ca dio, 3 marto...
1794. En London eventis la unesma pleyado di Simfonio no 101 ("La Horlojo"), da la Austriana kompozisto Joseph Haydn. Ol esis un de sis simfonii kompozita
da Haydn por lua duesma vizito ad Anglia, qua eventis de januaro 1794 til agosto 1796. La unesma periodo en Anglia, anke por qua il kompozis sis simfonii,
esis 1791-2. Ca viziti esis aranjita da Johann Peter Salomon, Germana muzikisto qua tempope rezidis en London.
1959. La Usana satelito Pioneer 4 lansesis. Ol pasis la luno ye disto di 60 000 km; lo ne esis suficante proxima por funcionigar (per lun-lumo) la
"Geiger-Müller"-tubo por registragar radiado. Ol esis la unesma artificala satelito qua eskapis de terala gravito ed establisis orbito cirkum la suno.
Ye ca dio, 10 marto...
1749. Nasko di libretisto Lorenzo da Ponte. Il skribis la libreti por tri operi da Mozart: "Don Giovanni", "Le Nozze di Figaro" e "Cosi Fan Tutte"; e
por plura operi da Salieri ed altra kompozisti. Plu tarde en la vivo il voyajis a la USA por eskapar de krediteri; ibe il havis variata kariero komercala
e literaturala. Il divenis oficala civitano di la USA en 1828; il mortis en 1838.
1813. La militarala ordeno la Fera Kruco - "Eisernes Kreuz" - esis establisata; rejulo Friedrich Wilhelm III di Prusia donis la ordeno en Breslau a
soldati dum la Napoleonala militi. Plu tarde la ordeno donesis da Wilhelm I di Prusia, en 1870 dum la milito inter Francia e Prusia. Pos la fondo di
la Germana imperio en 1871 ol konsideresis kom Germana ordeno.
Ye ca dio, 17 marto...
1776. En la Amerikana revolucionala milito, la Britaniana armeo di Generalo William Howe, siejita en Boston da George Washington, komandanto di la
Kontinentala Armeo, retretis e foriris vers Halifax. En septembro Howe atakis New York, e sucedis prenar la urbo de Washington. Tamen Washington, ye la
batalio di Trenton (26 decembro) e la batalio di Princeton (3 januaro 1777), esis vinkoza e lu komencis establisar reputeso.
1834. Gottlieb Daimler naskis en Schorndorf, proxim Stuttgart. Il developis la interna-kombustado motoro introdukita da Nikolaus Otto, ed en 1885 il
probis utiligar tala motori en veturi. Kelka yari pose il komencis vendar motorizita veturi. De 1893 Daimler-motori konstruktesis, kun permiso, en plura landi.
Ye ca dio, 24 marto...
1721. Johann Sebastian Bach skribis la dedikado sur la manuskripto di sua Brandenburg-koncerto-peci, a Christian Ludwig, Margravo di
Brandenburg-Schwedt. Bach pleyabis koram la Margravo du yari antee, dum exkurso a Berlin por komprar klavikordo, ed il pose invitabis Bach sendar kelka
kompozuri a lu. La sis koncerto-peci, single kompozita por diferanta ensemblo, sendesis kun la espero ke la Margravo havos la moyeni utiligar li; tamen,
la Margravo ne dankis Bach, e ne sendis pago. La manuskripto restis ne-utiligita lor la morto di la Margravo. Ol deskovresis en la arkivi di Brandenburg
en 1849, e la muziko erste pleyesis en la sequanta yaro.
1965. La Usana spaco-probilo Ranger 9 (lansita ye 21 marto) kolizionis kun la luno. Ol esis la lasta di 9 probili lansita por fotografar la luno, di
qui la unesma 6 faliis funcionar, pro lanso-falio o mala funciono di instrumenti. Dum la lasta 19 minuti di la flugo, Ranger 9 transmisis 5814 imaji
di bona qualeso di la proximeskanta luno, la unesma prenita ye 2363 km de la surfaco, la lasta ye min kam 1 m. La probilo frapis la kratero Alphonsus,
proxim la centro di la vizajo di la luno.
Ye ca dio, 31 marto...
1949. Nov-Lando (Newfoundland) divenis provinco di Kanada. La anciena kolonio di Britania guvernesabis da komisitaro depos 1934, lor periodo di grava
ekonomiala depreseso. La komercala agadi esis precipue peskado e foresto-kultivado. En 1948 eventis du plebiciti por selektar la formo
di guvernado: responsiva guvernado, duro di la komisitaro o federo kun Kanada.
1959. La Dalai Lama Tenzin Gyatso, spiritala duktanto di Tibet, arivis en India, irinte trans la frontiero ye la Khenzimana Paseyo. Por eskapar
de tumulto en sua lando, il livabis Lhasa per pedo ye 17 marto kun duadek altri qui inkluzis kabinet-ministri; dum la voyajo ilua loko esis ne
savata. To sequis revolto en Tibet frue en marto, e kombatado inter Tibetani e soldati de Chinia. Plu tarde, la Dalai Lama ofresis politikala azilo
da la guvernado di India, ed il rezidis en Dharamsala.
Ye ca dio, 7 aprilo...
1652. Jan van Riebeeck ed altri de la Nederlandana Est-India- Kompanio ("Vereenigde Oost-Indische Compagnie") komencis establisar kolonieto an
la rivo di sudala Afrika, por provizar voyajanti ad Azia per fresha aquo e nutraji. La kolonieto plu tarde divenis la urbo Cape Town.
1803. Toussaint L'Ouverture mortis en karcero en Francia. Il esis sklavo de nasko; il partoprenis revolto in San Domingo, nuntempa Haiti, kontre
Franca koloniisti, komencante en 1791. En mayo 1801 il divenis guvernanto di San Domingo. Napolean, dezitante ri-impozar sklaveso, sendis soldati
a la insulo; Toussaint rebelesis ed eventuale esis kaptata.
Ye ca dio, 14 aprilo...
1471. Edward IV rejulo di Anglia vinkis Richard Neville komto di Warwick, ye la batalio di Barnet, en Hertfordshire, Anglia. Ol esis un de plura batalii
di la Milito di la Rozi (1455-85), inter du branchi (decendanti di Edward III) di la rejala familio. La influiva komto di Warwick, qua olim esabis suportanto
di Edward IV kontre rivala rejulo Henry VI, transferabis sua suporto a Henry VI. La komto mortis en ca batalio. La febligita armeo di Henry esis itere vinkata
ye la batalio di Tewkesbury en mayo di ca yaro; multa de la aristokratala partisani di Henry exekutesis, e Henry ocidesis balde pose.
1935. En centrala areo di la USA eventis grava polvo-sturmo ye ca dio, pose nomizita "Nigra Sundio". Ol esis la maxim granda de plura polvo-sturmi en
agro-kultivala arei dum ca yardeko. En Texas, Oklahoma e Kansas en ca periodo multi perdis sua domi, o mortis pro mala nutrado o polvo-pulmonito. Esis
granda migrado vers la westo por sercho di laboro.
1912. La navo RMS Titanic, lore la maxim granda navo e sur olua unesma voyajo, esis frapata da glacio-monto en la Atlantiko sude di Nov-Lando, e
transmisis ditresala signali. Ol havis moderna sekureso-equipaji ma, pro antiqua sekureso-reguli, ne suficanta salvo-bateli por omna embarkinti. Ye
la sequanta dio, la navo sinkis; de 2221 voyajanti e nav-trupo, 711 posvivis.
Ye ca dio, 21 aprilo...
1836. La batalio di San Jacinto, en Texas, eventis; Texas, antee parto di Mexikia, pose divenis su-guvernanta. En la batalio la Texiana armeo di
Generalo Sam Houston, qua inkluzis multa voluntanti de USA, vinkis la Mexikiana armeo di Generalo Antonio Lopez de Santa Anna. La batalio duris
dek-e-ok minuti; 630 Mexikiana soldati mortis, e non mortis de la Texiani. La nedependeso di la nova republiko ne esis agnoskata da Mexikia. La
precipua politikala afero en la republiko Texas esis kad ol devas esar parto di la USA o ne; en 1845 ol divenis stato di la USA.
1926. Elizabeth II, rejino di la Unionita Rejio depos 1952, naskis en London. Elua patro esis la duko di York, qua divenis rejulo George VI en
1937 pos la abdiko di sua fratulo Edward VIII. Elua matro la dukino di York esis Elizabeth Bowes-Lyon, di qua la ancestri inkluzis John Lyon,
sekretario di David II rejulo di Skotia (regnis inter 1329 e 1371) ed Owain Glyn Dwr, la Walsa princulo (regnis 1400-16).
Ye ca dio, 28 aprilo...
1789. En la Pacifiko proxim Tonga, eventis revolto en la Britaniana navo HMS Bounty. La revoltanti, di qui la duktanto esis sub-mastro Fletcher
Christian, pozis la komandanta oficisto William Bligh e plura altri aden batelo. Ca batelo atingis Timor ye 14 junio, e Bligh arivis en Britania en
marto 1790 e raportis la revolto a la Admiralerio. Fletcher ed altra revoltanti, kun kelka Tahitiani, eventuale trovis Pitcairn-insulo, qua esis
mis-lokizita sur la navala mapo di Pacifika insuli; hike li incendiis la Bounty e li establisis su.
1947. De Callau, ye la rivo di Peru, Thor Heyerdahl e kin altri komencis voyajar en specale konstrukita seglo-navo Kon-Tiki, vers Polineziana
insuli en la Pacifiko. La skopo esis demonstrar ke homi di sud-Amerika en anciena epoko povabus seglirar trans la Pacifiko ed establisar su en Polineziana
insuli; la navo esis ulsorta rafto di qua la konstrukto uzis materii e metodi qui ta homi forsan savis. La voyajo finis ye 7 agosto, pos cirkume 6980 km,
kande la rafto frapis rifo e fine strandigesis sur ne-populizita insulo, un de la Tuamotu-insuli di Franca Polinezia. Li trovesis da indijeni qui duktis
li a sua vilajo, ube la arivo di la voyajanti esis celebrata.
Ye ca dio, 5 mayo...
1260. Kublai proklamesis kom Khan, sucedanto di lua fratulo Mongke, da asembluro ye lua rezideyo en Shang-tu. (Shang-tu, o "Xanadu", esis proxim
nuntempa Dolon Nor en Interna Mongolia, Chinia.) Kublai Khan esis nepotulo di Genghis Khan; Genghis kreabis la Mongol-imperio qua inkluzis granda
parti di centrala Azia e nordala Chinia. La proklameso di 1260 ne agnoskesis da multa decendanti di Ghengis, qui suportis la plu yuna fratulo di
Kublai, Ariq Boke. La sequanta interna milito finis en 1264 kande Ariq Boke cedis su a Kublai, qua pardonis il. La imperio augmentis dum la regno
di Kublai Khan, ed inkluzis Chinia; Beijing divenis olua precipua urbo.
1891. La oficala aperto di la Carnegie-halo en New York, USA, esis celebrata per orkestrala koncerto; Walter Damrosch direktis Leonora no. 3 da
Beethoven e Te Deum da Berlioz, e Peter Ilyich Tchaikovsky direktis sua verko Marche Solennelle. La konstrukto di la halo, qua ye la aperto havis
la nomo Music Hall, esis pagata da Andrew Carnegie, la richega industriisto. La projeto por la halo komencis kande Damrosch, qua divenabis amiko
di Carnegie, parolis ad il pri sua ideo di nova koncerto-halo en New York. La arkitekto esis William Tuthill, qua esis talentoza amatora pleanto
di la violoncelo e ja konocis Carnegie pro lia komuna intereso pri muziko.
Ye ca dio, 12 mayo...
1459. En India, la urbo Jodhpur fondesis da Rao Jodha. Il esis rejo di Mandore (urbo en nuntempa Rajasthan), la dek-e-kinesma tala rejo de la familio
Rathore, e filiulo di Rao Ranmal qua divenabis rejo di Mandore en 1427. Pos la asasino di Rao Ranmal da rivalo, Rao Jodha mustis abandonar Mandore;
dum multa yari il esforcis riganar la urbo, e sucesis en 1453. Pro konsilo di santulo ke la chef-urbo devas esar situata ye somito di kolino, il selektis
rokoza kolino 9 km sude de Mandore, e ye ca dio en 1459 komencis la konstrukto di la fortreso Mehrengarh, de qua kreskis la urbo Jodhpur. Mehrengarh esis
augmentata dum posa yari e divenis un de la maxim granda fortresi en India.
1926. Umberto Nobile flugis super la nordala polo en sua aero-navo Norge. La navo portis Roal Amundsen, qua plu frue en la vivo duktabis sucesoza
expediciono per pedo a la sudala polo. Amundsen invitabis Nobile, qua dum plura yari konstruktabis e developabis direktebla aero-navi en Italia,
konstruktar navo por flugo super la nordala polo. Ye 11 mayo la Norge livis Svalbard, e la voyajo finis pos du dii ye Teller en Alaska. En 1928
Nobile (sen Amundsen) duktis plusa flugo super la polo en la aero-navo Italia; ol aplastesis, ed Amundsen mortis kande aeroplano, qua esis parto
di la sokurso-misiono, desaparis.
Ye ca dio, 19 mayo...
1802. La militarala ordeno la Legiono di Honoro - "Ordre national de la Légion d'Honneur" - esis establisata da Napoléon Bonaparte. Pos la aboliso
di Franca ordeni di kavaliereso dum la revoluciono, il deziris premiizar meritoza civitani e soldati di irga rango o profesiono. Ye la entronigo
di rejulo Louis XVIII en 1814, la ordeno ne esis abolisata, tamen la desegno esis modifikata; la desegno itere modifikesis ye la regno di Louis-Philippe
en 1830, e dum la periodo di Napoléon III qua divenis imperiestro en 1852.
1971. La spaco-probilo Mars 2 lansesis. Ol esis un de plura probili di la Mars-projeto di USSR, qui lansesis inter 1960 e 1973 por explorar la
planeto Marso. Kelka de li ne sucesis livar terala orbito; Mars 2 esis la unesma qua atingis Marso. Ol transmisis imaji ed informeso inkluzante
atmosferala temperaturo e preso. La navo kontenis vehilo por voyajar sur la surfaco di Marso; tamen ol ne esis utiligata, nam la arivala procedo
faliis, e ye 27 novembro la navo kolizionis kun la planeto.
Ye ca dio, 26 mayo...
1896. Fondo di la Usana indiko di industriala stando, la "Dow Jones Industrial Average". Jurnalisti Charles Dow ed Edward Jones, en New York,
fondis agenterio por financala informeso en 1882, e kelka yari pose lia editajo la "Wall Street Journal" aparis. Erste dum ta periodo, granda
kompanii esis kreata e spekulado kreskis; la "Dow Jones"-indiko, qua esis mez-valoro di dek-e-du precipua kompanii, aparis diale en la jurnalo
por furnisar informeso pri komercala agadi. En 1928 la nombro di kompanii inkluzata en la indiko augmentesis a triadek.
1966. En sudala Amerika, Guyana, antee nomizita "British Guiana", divenis autonoma lando. La tereno olim esis Nederlandana kolonio. En 1796,
lor periodo di Franca okupado di Nederlando, expedicionala trupo de Britania, enemiko di Francia, prenis la kolonio; tamen la Nederlandala formo
di guvernado duris til 1928. La produkto di sukro-kano esis la precipua komerco. Pos 1938 esis konstitucala reformo; en la yari pos 1945, nova
politikala partisi fondesis e la politikala stando divenis nestabila. Esis periodo di sociala agiteso, plusa reformi e sugesti di autonomeso.
Esis konkordo, dum konfero en London en 1965, por nedependanta konstituco, e la dato di autonomeso esis fixigata.
Ye ca dio, 2 junio...
1937. Eventis en Zürich la unesma pleado di Lulu, opero da Alban Berg. La libreto esis adaptajo da la kompozisto di Erdgeist e Die Buechse der
Pandora da la expresista dramatisto Frank Wedekind. La sucesoza unesma opero da la kompozisto, Wozzeck, erste pleesis en 1925. Lor la morto di
Alban Berg en 1935, la lasta de la tri akti di Lulu esis skisita ma ne esis kompleta; la opero vidita en 1937 havis du akti. Ilua vidvino
esforcis trovar kompozisto qua povis kompletigar la verko, ma pos kelka deskurajigesi el decidis ne permisar kompletigi. El mortis en 1976;
kompleta versiono di tri akti, preparita da Friedrich Cerha, esis erste vidita en Paris en 1979.
1966. La spaco-probilo Surveyer 1, lansita ye 30 mayo, facis dolca arivo sur la luno e komencis transmisar TV-imaji de la surfaco. La imaji
montris ke, kontre ula supozadi, la navo ne sinkis aden profunda polvo-strato. Quar monati antee, Luna 9 di USSR facabis dolca lunala arivo;
co esis la unesma tala arivo di Usana probilo. Transmisi de Surveyer 1 duris til 7 januaro 1967, pauzante dum lunala nokti. Ol transmisis 11.237
imaji di la surfaco; la informeso de ca misiono e sequanta simila misioni di la Surveyer-projeto esis importanta relate la selekto di apta loki
por la projetita voyaji di homi a la luno per la Apollo-navi.
Ye 9 junio...
1928. La unesma voyajo trans la Pacifiko per aeroplano finis ye Brisbane, Australia. Charles Kingsford Smith e tri kolegi livis Oakland, California
ye 31 mayo en Fokker FV11-3M aeroplano; li pauzis en Hawaii e Fiji. Smith, qua naskis en Brisbane en 1897, anke kompletigis la unesma flugo trans
Australia sen pauzo, e la unesma flugo de Australia a Nova-Zelando. En 1935, dum flugo de Britania ad Australia, Smith e kolegi desaparis en la
bayo di Bengal; fragmenti di lia aeroplano trovesis proxim la rivo di Burma, dek-e-ok monati plu tarde.
1934. La animita karaktero Donald Fauntleroy Duck erste aparis, en la filmeto "The Wise Little Hen" (La Saja Hanineto). Walt Disney, agnoskinte
ke Mickey Mouse divenis rolo-modelo di infanti, deziris krear individuo qua havis mala traiti, quin Mickey ne pluse darfis posedar. Quankam
Donald Duck esas optimista, il ofte divenas iracoza. Ilua frua apari esis sucesoza, e sequanta filmi di Mickey Mouse kustumale inkluzis anke Donald.
Ye ca dio, 16 junio...
1923. La Franca skribisto Pierre Loti esis enterigata en la gardeno di lua domo ye la insulo Oléron, an la westala rivo di Francia. Ilua
originala nomo esis Julien Viaud; il havis navala kariero, e vizitinte la sudala Pacifiko il skribis Polineziana idilio Le Mariage de Loti (1880);
sur ca rakonto fondesis la opero Lakmé da Delibes. Lua voyaji kom navala oficisto donis idei di plura skriburi, fiktiva e faktala. En 1891 il
esis elektata a la Académie Francaise. Literaturala komentisto Angla skribis, "Multa de lua maxim bona libri esas longa singluti di remorsoza
memoraji, tante personala, tante intima, tale ke Angla lektanto esas astonata, trovar tanta profundeso di sentado konciliebla kun la habileso
minucieme e publike registragar to quo esas sentata."
1963. En USSR, la spaco-navo Vostok 6 lansesis, portante Valentina Tereshkova, la unesma homino e la unesma civilo en spaco. Precipua skopo
esis manovro kun altra spaco-navo; ol venis proxim Vostok 5, qua lansesabis kelka dii antee portante kolonelo Valery Bykovsky, e la du navi
establisis radio-ligo. Dum la flugo, Valentina Tereshkova havis radio-konverso kun la chefa ministro di USSR, Nikita Khrushchev. Vostok 6
cirkumiris la tero 48-foye, e retrovenis a la tero ye 19 junio. Lo esis la lasta flugo di spaco-navo tipo Vostok 3KA; la unesma flugo di
tala navo portabis Yuri Gagarin.
Ye ca dio, 23 junio...
1767. La lando di Prince Edward Island (insulo en la Golfo di St Lawrence, nord-Amerika), dividita aden 67 parti, grantesis en lotrio a militarala
oficisti ed altri a qua la guvernado di Britania debis favori. La plu multa de ca ganinti ne utiligis sua grantaji, quo impedis ti qui deziris
establisar farmeyi. Malgre demarshi di la guvernado obtenar kelka de ca tereni por vendo a farmisti, la problemo di absenta ter-proprietanti
duris esar la precipua politikala afero di la insulo til federo kun Kanada en 1873.
1902. Albert Einstein komencis laborar ye patento-kontoro en Berne, Suisia. Il studiabis ye la Federala Instituto di Teknologio en Zürich; il
divenabis civitano di Suisia en 1901 pos renunco di sua Germana civitaneso. La laboro ye la kontoro ne esis desfacila, ed il povis pensar pri
problemi di fiziko pri qui il havis intereso. En 1905 il publikigis quar ciencala paperi, en qui aparis importantaidei pri la konstanta
rapideso di lumo, pri quantum-fiziko e pri la relato inter energio e maso. Ca nova idei multe okupis la pensi di fizikisti dum sequanta yardeki.
Ye ca dio, 30 junio...
1861. La exploristo Robert O'Hara Burke mortis ye Cooper Creek, meze di Australia. Il esis la duktanto di expediciono qua kompletigis la
unesma voyajo trans Australia de la sudo a la nordo, de Melbourne a la Gulfo di Carpentaria. La expediciono esis bone-equipita e granda;
mikra grupo di quar separis survoye por atingar la nordala extremajo. Dum la retro-voyajo, pos la morto di un membro di la grupo, la tri
arivis tarde ye Cooper Creek ye 21 aprilo, expektante ibe altra membro kun provizuri; tamen il, kun preske omna provizuri, esis livita
kelka hori antee. Burke e lua asociito William Wills mortis ibe; de la grupo qua kompletigis la voyajo, nur John King posvivis.
1908. Grandega explozo eventis proxim la fluvio Podkamennaya Tunguska, en ne-populizita areo di Siberia. Ol abatis cirkume 80 milion arbori
en areo de 2150 quadrato-km. La energio di la explozo esis forsan 1000-foye di la energio di la bombo qua falis adsur Hiroshima. Esis
supozata ke la kauzo esis meteoro qua kolizionis kun la tero. En 1921 esis expediciono di la Rusa minerologiisto Leonid Kulik, por
trovar la loko di la koliziono, ma nula kratero esis trovata; posa expedicioni anke donis nula rezultaji. La precipua nuntempa supozajo
esas ke meteoro explozis en la atmosfero, kelka kilometri super la tero, pro la varmigiva efekto di koliziono kun la atmosfero.
Ye ca dio, 7 julio...
1572. Sigismund II Augustus, rejulo di Polonia, mortis en Knyszyn (proxim Bialystok) ube il mantenis granda kavalo-edukerio. Il esis la lasta di
la Jagiello-dinastio, a qua omna Polona reji apartenabis depos 1399. Vladislaus II komencis ca dinastio; il origine havis la nomo Jogaila; il
esabis Granda Duko di Lituania depos 1377, ed esis mariajata kun Jagwida, qua divenabis rejo di Polonia en 1384 evante dek yari. Vladislaus II
e Jagwida esis kun-regnanti en Polonia til elua morto en 1399. Sigismund II Augustus esis tri-foye mariajata ma havis nula heredanti; sequanta
reji di Polonia esis elektata.
1814. Waverley, la unesma romano da la Skota skribisto Walter Scott, erste aparis. La rakonto esis pozata en historiala evento: la rebeleso di 1745,
en qua Charles Edward Stuart, nepotulo di James II, arivis en Skotia por ganar la trono di Britania. La libro esis tre sucesoza; Scott skribis plusa
historiala romani, ula pri Skota temi, exemple Rob Roy (Rob Roy MacGregor 1671-1734 esis bovo-farmisto qua divenis proskriptito); ula fondita sur
Angla historio, exemple Ivanhoe (pozita en la tempo di Robin Hood, ilqua esas karaktero en la romano). La verkaro di Scott divenis famoza en Europa;
plura operi esis fondata sur romani da Scott, exemple Lucia di Lammermoor da Donizetti, e La Jolie Fille de Perth da Bizet.
Ye ca dio, 14 julio...
1918. Ingmar Bergman, la produktisto di dramati por filmo e teatro, naskis en Uppsala, Suedia. Ilua patro Erik Bergman esis pastoro, e servis kom
kapelestro ye la Sueda rejala korto. Memorante sua frua yari, Ingmar skribis "Me devotigis mea intereso a la misterioza mondo di la kirko, di basa
arki, dika muri, la odoro di eterneso, la kolorizita sunlumo fremisanta super stranja vejetivo, di mezepoka pikturi e skultita figuri sur plafoni
e muri. To esis omno quon onua imaginado povis dezirar - anjeli, santi, draki, profeti, diabli, homi."
1948. La kaverno ye Lascaux, en sud-westala Francia, qua kontenas multa pre-historiala pikturi, esis unesmafoye apertata por publika regardo. La
kaverno deskovresis en 1940 da quar yunuli e lia hundo. La pikturi facesis forsan cirkume 17 000 yari ante nun; la plu multa montras animali
exemple kavali, cervi e bizoni. La kaverno esis klozata en 1963 pro dicernebla domajo di la imaji konsequante di la respirado di la vizitanti;
aceso pose esis restriktata a kelka vizitanti dum semano. Pos la instalo di aero-regulozigili en 2001 esis kresko di ulsorta moldi, pri quo
nuntempe esas desquieteso.
Ye ca dio, 21 julio...
365. Grava ter-tremo eventis en la estala Mediteraneo. La centro di la tremo esis proxim la insulo Kriti; olua forteso esis, segun nuntempa kalkuli,
8 ye la Richter-skalo. En Kriti, preske omna strukturi krulis, ed esis destruktado en vicina regioni. "Tsunami" sequis, qua frapis la sudala ed
estala litori di la Mediteraneo ed efektigis morti e destruktado. La "tsunami" ye Alexandria videsis da la historiisto Ammianus Marcellinus; il
deskriptis la retreto di la maro ed olua retroveno, kun la grava konsequaji por navi e homi. La dio di la katastrofo esis yarale memorigata ye
Alexandria dum multa yari pose.
1836. La unesma publika fervoyo en Kanada apertesis per voyajo di mikra treno, portanta 32 de la elito di Montreal inkluzante la guvernanto di
Suba-Kanada. La voyo, longa de 12 km, konektis la fluvio St Lawrence proxim Montreal, kun urbeto an la fluvio Richelieu proxim la lago Champlain.
Ca lago situesas parte en Kanada, parte en USA; la fervoyo faciligis la voyajo, per treno e navo, inter Montreal e New York. Ca fervoyo
"Champlain e St Lawrence" esis la unika fervoyo en Kanada til ke la fervoyo "Montreal e Lachine" apertesis en 1847. En la yari pos 1847,
la konstrukto di fervoyi divenis granda afero en Kanada.
Ye ca dio, 28 julio...
1741. En Wien, la kompozisto Antonio Vivaldi mortis evante 63 yari. Il translojabis a ca urbo kun la espero ganar la patroneso di Karl VI, qua
estimis lua verki. Tamen la imperiestro mortis en oktobro 1740; la lasta monati di Vivaldi esis en povreso, ed il enterigesis en simpla tombo.
La funero eventis en Wien ye la katedralo di St Stephan; la koro di la katedralo inkluzis la futura kompozisto Joseph Haydn, lore evanta non yari.
1777. La markezo de Lafayette, Franca aristokrato evanta 19 yari, arivis ye Philadelphia por ofrar su en la armeo di la Amerikana koloniisti,
qui militis kontre Britania. Il portis atestala letro de Benjamin Franklin, lore rezidanta en Paris. La Kongresani ne volis aceptar la ofro,
nam li ofte recevis ofri di helpo de aroganta Europana aristokrati. Do Lafayette ofris servar sen pageso, e partoprenar en la milito kom
ordinara soldato. Ye 31 julio il komisesis da la Kontinental Armeo, kom mayoro-generalo; il renkontris George Washington e divenis membro di lua stabo.
Ye ca dio, 4 agosto...
1265. En Worcestershire, Anglia, eventis la batalio di Evesham. Simon De Montfort komto di Leicester, kun Angla baroni e lia armeo, kombatis
la rejala armeo di princo Edward (futura rejulo Edward I), filiulo di rejulo Henry III. Ye plu frua okaziono, Edward e Henry esabis enkarcerigata
da De Montfort, ma Edward eskapabis. La multe plu granda rejala armeo esis vinkoza e De Montfort ocidesis; ilua entraprezo abandonesis. Simon De
Montfort entraprezabis establisar sistemo por regulizar la agi di la rejo, per komitato di 24 membri selektata de nobeli e royalisti, qua esus
kontrolata da okazionala parlamento.
1782. Wolfgang Amadeus Mozart e Constanze Weber mariajesis en Wien. Elua patro esis muzikisto, ed ula kuzulo esis la kompozisto Carl Maria von
Weber. Esis sis genituri di le Mozart, di qui nur du posvivis infanteso. Pos la morto di Wolfgang en 1791, Constanze, qua havis multa debaji,
entraprezis aranjar memorigala koncerti, editar kompozuri di sua spozulo, ed obtenar pensiono, quo produktis financala sekureso. En 1809 el
mariajesis a Dana diplomacisto Georg Nikolaus von Nissen, e dum plura yari li rezidis en København; de 1824 li rezidis en Salzburg. En 1828
el editis biografio di Mozart; el mortis en 1842.
Ye ca dio, 11 agosto...
1576. La Angla exploristo Martin Frobisher, dum voyajo en arktika regiono di nord-Amerika por trovar westala voyo a Chinia, unesmafoye vidis
la bayo ye la sudala extremajo di la insulo Baffin; ol ankore nun nomesas "Frobisher Bay". Il konjektis ke il eniras stretajo qua duktas vers
altra maro. Tamen plusa explorado abandonesis kande plura de lua maristi kaptesis da indijeni, ed esforci por riganar li faliis. Ca expediciono,
di qua la preparado okupis plura yari, esis la unesma de tri voyaji di Frobisher ad arktika nord-Amerika. Dum la posa voyaji il kolektis erco
de la insulo Baffin, esperante ke ol esas valoroza; ye retroveno la erco esis konocata kom pirito qua ne havis multa valoro.
1849. Lajos Kossuth, prezidanto di Hungaria depos aprilo di ca yaro, abdikis; ye la sequanta dio, la Hungariana armeo kapitulacis ad Austria e
Rusia. Kossuth esis eloquenta ed ambicionoza jurnalisto e politikisto, de nobela Hungariana familio. En 1848, yaro di plura revolucionala eventi
en Europa, Kossuth divenis dominacanta pri nacionala aferi di Hungaria; ye 13 aprilo 1849 il deklaris la nedependeso di Hungaria de la
Hapsburg-imperio. Austria, rezistante co, esis helpata da Rusia. Pos la abdiko, Kossuth rezidis en Britania ed USA, ed esis eminenta
parolanto por la Hungariana naciono.
Ye ca dio, 1 septembro...
1859. La magnetala equilibro di la tero esis perturbata. Granda "aurora borealis" esis vidata, plu brilanta e plu fora de la nordala polo kam kustumale.
Telegrafo-sistemi faliis; telegrafo-linei ekjetis cintili e telegrafo-papero incendiesis. Richard Carrington, Angla astronomo qua dum plura yari studiabis
suno-makuli, observis ne-ordinara grupo di makuli ye ca dio; tale la relato di eventi sur la suno kun magnetala perturbi sur la tero esis unesmafoye agnoskata.
1914. La ucelo-speco Ectopistes migratorius - "passenger pigeon" - divenis extingita ye la morto di Martha, la lasta di la speco, en la zoologiala gardeno
di Cincinnati, Ohio USA, ube nuntempe stacas memorigala statuo di Martha. Ca kolombi ultempe esis tre nombroza en nordala Amerika; li vivis en grandega
migranta trupi. Esas konjektata ke ye la arivo di Europani, cirkume 3 miliard kolombi di ca speco vivis en nordala Amerika. Li kustumesis vivar en granda
grupi en foresti por protektado kontre raptanti, e la nombri di la speco diminutis pro desforestizado qua privacis li de tala habiteyi. La decidiva kauzo
di la extingo esis grandego komerco pri kolumbo-karno, quo efektigis grava diminuto di grandeso di trupi.
Ye ca dio, 8 septembro...
1613. Carlo Gesualdo, kompozisto ed ocidinto, mortis en sua kastelo ye Avellino, en sudala Italia. Ilua familio esis regnanti di Venosa depos 1561,
ed il divenis princulo di Venosa. De yuneso, il devotesis a muziko. Ye 16 oktobro 1590 il ocidis sua spozino ed elua amorantulo, qui esis en lito,
kande il retrovenis ne-expektite a sua palaco. Savo di la ocidi divenis komuna; tamen kom nobelo il esis imuna de legala proceso. Dum posa yari il
sufris pro melankolio, e la stilo di ilua muziko (qua precipue esis vocala muziko) esis ne-ordinare espresoza egarde la periodo, quo probable relatis
ilua sento di kulpozeso.
1896. Caro Nikolai II di Rusia e spozino arivis ye København, por Europana voyajo en la nova imperiala yakto Standart, qua esis recente
konstruktita en Dania. Ilua patro, caro Alexander III qua mortis en 1894, komendis la konstrukto di la navo. Ol esis longa de 128 m, ed esis la
maxim recenta en serio di navi por la imperiala familio; oli esis luxoza e utiligis moderna teknologio. En København, la caro vizitis sua Dana
parenti. (Ilua matrala avulo esis rejo Christian IX di Dania qua regnis 1863-1906.) Pose la novayakto portis la rejala paro a Cherbourg, por
statala vizito a Francia. Li pose vizitis Britania, ube la princulo di Wals (la futura Edward VII) envidiis la Standart; il komendis simila
navo, de la admiralerio di Britania, por sua rejala familio. La plu tarda historio di la Standart kontrastis ad omno co: ri-equipita e
ri-nomizita, ol servis en la Sovieta militar-navaro.
Ye ca dio, 15 septembro...
1870. En Australia, konstruktado komencis di la "Overland Telegraph Line", telegrafo-lineo de Adelaide ye la sudala rivo, a Darwin ye la nordala rivo,
quo esas disto di 3200 km, tra centrala dezerta regiono. Jaesis telegrafo-kablo de Europa a Java en Indonezia, e plusa sub-mara kablo esis projetata de
Java a Darwin; tale telegrafala ligilo esus establisata inter Adelaide e la cetera mondo; anke Melbourne e Sydneyesus atingebla. La konekturo inter Adelaide
e Darwin esis kompleta ye 22 agosto 1872.
1959. Nikita Khrushchev, kun spozino e filii, arivis en USA; lo esis la unesma vizito di chefa ministro di USSR. Il ibe pasis dek-e-tri dii, vizitante New York,
Los Angeles (ube il vizitis filmo-studieyi en Hollywood e renkontris famoza aktori), San Francisco, Iowa (por vizitar granda progresema farmeyo ja vizitita da
Sovietala oficisti), Pittsburgh, Washington DC e Camp David, la rurala rezideyo en Maryland di la prezidanto. Il plurafoye renkontris prezidanto Eisenhower.
La turanti sequesis da multa fotografisti ejurnalisti, qui juis raportar la kuriozeso di Khrushchev pri Usana vivado ed ilua impetuoza reakti.
Ye ca dio, 22 septembro...
1784. Rusa komercisto Grigorii Shelikhov komencis establisar kolonio sur Kodiak-insulo, ye la sudala litoro di Alaska. Lo esis la unesma permananta
kolonio di Rusia en nordala Amerika. La preparo di ca entraprezo di Shelikhov, por komerco di furi, komencabis en 1781 en Irkutsk kun asociito
Ivan Golikov. En 1786 la kolonio, ye bayo quan Shelikhov nomizabis Bayo di Tri Santi, esis mikra vilajo, kun plura depozeyi establisita en la
regiono; omno co esis efektigita parte per la laboro di indijeni. Ca entraprezo esis la komenco di Rusa intereso pri Alaska; en 1867 Rusia vendis Alaska ad USA.
1869. Eventis en München la unesma pleado di la opero Das Rheingold da Richard Wagner. Ol esis la unesma de quar operi kune titulizita
Der Ring des Nibelungen (La Ringo di le Nibelung). Wagner skisis rezumala naraco di la projetata operi en 1848; ilua fonto esis Germana
e Skandinavian mitologio, e partikulare la mez-epoka Germana epikajo Nibelungenlied. Il intencis komencar skribante opero pri la morto di la
precipua karaktero Siegfried (olqua divenis la finala opero Goetterdaemmerung); tamen il decidis explikar la eventi qui duktis a la morto di
Siegfried, qui okupis la dramato di la unesma tri operi. La finala opero kompletigesis en 1874, e la quar operi esis unesmafoye kune pleata
ye Bayreuth dum 13-17 agosto 1876.
Ye ca dio, 29 septembro...
1547. Miguel de Cervantes, skribanto di Don Quixote, naskis en Alcal&áacute; de Henares, proxim Madrid. Lua patro Rodrigo esis ne-sucesoza kirurgiisto qua
plurafoye translojis, ed ultempe esis enkarcerigita pro nepago di debo; avulo Juan esis lokala judiciisto. Miguel esis soldato dum ula periodo; plu tarde
il esis financo-agento; il movis ofte ed esis enkarcerigita pro mala financala agi. La ideo por Don Quixote venis a lu en karcero en Argamasilla de
Alba en La Mancha. La unesma parto di Don Quixote aparis en 1605. Miguel balde divenis famoza, ed en 1606 il establisis su en Madrid.
1898. La unesma nacionala plebicito eventis en Kanada; la populo votis pri la interdikto di alkaholajo. 51% de la votanti favoris interdikto; en Quebec
la majoritato repulsis interdikto, en omna altra provinci la majoritato favoris ol. La rezulto ne esis obliganta, e la guvernado ne agis egarde nacionala
interdikto. Esabis interdikto-movado en Kanada ja dum kelka yardeki, e kelka provinci agis dum la yari pos la plebicito. En 1918, influita da opinioni
dum la mondo-milito, esis nacionala interdikto. Plu tarde esis gradopa revoko di ta akto en singla provinci; unesme en Quebec en 1919, laste en Prince
Edward Island en 1948.
Ye ca dio, 6 oktobro...
1889. La amuzeyo le Moulin Rouge unesmafoye apertesis en Montmartre, Paris. Ol fondesis da Joseph Oller, qua naskis en Hispania e divenis komercisto en
Paris; en 1867 il inventis nova pario-sistemo Pari Mutuel qua divenis populara; pos 1876 til 1892, kun lua asociito Charles Zidler, il fondis plura diversa
amuzeyi en Paris. Vizitanti di le Moulin Rouge dum la frua yari inkluzis la piktisto Henri de Toulouse-Lautrec; la teatro komizis il produktar afishi
montranta la dansisti.
1903. En Germania, fervoyala lokomotivo, pulsata per elektrala mashino fabrikita da la kompanio Siemens e Halske, atingis rapideso 213 km/horo, quo
esis rekordo. La experimento esis konkurso di du lokomotivi, la altra pulsita per mashino di la kompanio A.E.G.; altre, la mekanismi di la lokomotivi
esis sama, e singla tiris vagono portanta kinadek personi. La elektrala povo venis de konduktanta relo. La intereso di Siemens e Halske pri
elektrale-pulsata lokomotivi komencis plura yari antee; en 1879, ye expozo en Berlin, li montris miniatura elektrala lokomotivo qua tiris vagoni
sur streta-mezura fervoyo.
Cafoye me inkluzas atachaji: du imaji qui esas (1) busto di Romana konsulo Gaius Marius, e (2) fotografuro di Joseph Oller, fondanto di
le Moulin Rouge.
Ye 13 oktobro...
1494. Edward Poynings, selektita da Angla rejulo Henry VII kom Sinioro Deputito di Irlando, arivis en Irlando kun armeo, por ri-establisar Angla guvernado.
De plura yari la efektiganta regnanto di Irlando esis Garret More Fitzgerald okesma komto di Kildare. Poynings selektis Angla politikisti por importanta
oficisti di la Irlandana guvernado e kunvokis nova parlamento; il sendis Fitzgerald a London, kom kaptito akuzita di trahizo. Dum lua 14 monati en Irlando,
Poynings facis diversa demarshi por certigar la efiko di Angla regno. Pos la departo di Poynings, Fitzgerald darfis retrovenar ad Irlando kom chefa
politikisto; quankam il sorgoze egardis la Angla rejo, il restis kom quaza-diktatoro di Irlando dum multa plusa yari.
1870. La klipero-navo Cutty Sark arivis ye London, pos olua unesma exkurso. La voyajo komencis de London ye 16 februaro; la kargajo esis vino, wiskio
e biro por la Chiniana urbo Shanghai. La navo departis de Shanghai ye 25 junio; la kargajo esis teo. La Cutty Sark esis seglo-navo konstruktata por
rapida segl-iro, quo esis importanta pri komerco di teo. La navo kompletigis ok tala voyaji dum yaro. Ol esis inter le maxim rapida de klipero-navi,
ed esis un de la lasta tala navi. Kande la Suez-kanalo apertesis en 1869, la teo-komercanti balde utiligis ca kanalo, uzante vapor-navi; seglo-navi,
utiligante alizei cirkum Afrika, ne povis voyajar rapide tra la Suez-kanalo. La Cutty Sark pose voyajis por lano-komerco inter Anglia ed Australia.
La tri atachita imaji esas: (1) Ordinaceso di Jacques de Molay ye la Komanderio di Beaune en 1265, piktita da Marius Granet (1777-1849); (2) Henry VII
rejulo di Anglia, piktita cirkume 1505; (3) la navo Cutty Sark.
Ye 20 oktobro...
1740. Ye la morto di elua patro Karl II, Maria Theresa divenis arkidukino di Austria. Plura Europana stati dubitis ke homino darfas heredar la tota
Austriana imperio. Karl esabis imperiestro Karl VI di la Santa Romana Imperio di Germana Naciono; ca ofico nultempe tenesabis da homino. Tale komencis
la Milito di la Austriana Sucedo, en qua la potentesi di Europa utiligis ca afero por avancigar sua interesi; la milito finis en 1748 per la Kontrato
di Aix-la-Chapelle, en qua Austria cedis Silesia a Prusia; altre, Maria Theresa e la Austriana imperio duris quale antee. Elua spozo Franz Stephan
divenis imperiestro di la Santa Romana Imperio en 1745. La restajo di elua regno esis pacoza; el mortis en 1780.
1835. La Britaniana navo HMS Beagle, portante yuna ciencisto Charles Darwin, departis de la Galapagos-insuli. Ca voyajo cirkum la mondo (qua komencis
en decembro 1831 e finis en oktobro 1836) facesis precipue por hidrografiala explorado di sudala Amerika; Darwin asistis kom geologiisto. Ye 15 septembro
1835 li arivis ye le Galapagos, e Darwin studiis la animali, inkuzante tortugi di la speco Chelonoidis nigra ed uceli di la speco Mimus thenca. Dum ke la
navo segliris vers Tahiti pos la departo, Darwin, skribante pri la deskovri, notis ke Mimus thenca kelke diferis en singla insulo di le Galapagos; to,
kun simila konkluzi pri la tortugi di la insuli, esis importanta por lua plu tarda teorio di evolucionado di vivanta enti.
La quar atachita imaji esas: (1) Vidajo di Dordrecht, cirkume 1655, piktita da Aelbert Cuyp; (2) Maria Theresa e familio, piktita en 1754 da Martin
van Meytens; (3) Tortugo di Galapagos, Chelonoidis nigra; (4) la navo HMS Beagle.
Ye ca dio, 27 oktobro...
1505. Ivan III di Rusia mortis, pos regno di 62 yari; lua filiulo Vasili esis lua sucedanto. Ivan militis kontre la republiko di Novgorod (qua ja esis
minacata da Rusia de multa yari); en 1478 Novgorod agnoskis la regno di Ivan, ilqua partigis la landi di Novgorod inter Rusia ed olua asociita stati.
En 1476 Ivan refuzis pagar kustumala tributo a la granda Khan Ahmed, e pos kelka yari di enemikala posturadi, relati kun Islama potentesi divenis
pacoza. Vasili III durigis la politiki di sua patro: il anexis provinci qui ankore esis autonoma; il anke kaptis Smolensk, importanta estala fortreso
di Lituania, pos asiejo di du yari.
1901. Eventis en Paris la unesma kompleta pleado di Trois Nocturnes, orkestrala verko da Claude Debussy. Il kompozis la muziko inter decembro 1897
e decembro 1899 (quankam frua ideo por le Nocturnes, konceptita por violino ed orkestro, komencis en 1894). La inspirajo esis serio di pikturi
di noktala ceni, titulizita Nocturnes, da James Abbott McNeil Whistler; la piktisto havis muzikala patrono, devota a Chopin, qua sugestis la
titulo. La tri movadi di la orkestrala verko esis deskriptata tale da Debussy: Nuages "...la lenta, solena movado di la nubi..."; Fetes "...la festo
kun olua mixuro de muziko e lumizata polvo partoprenanta la kosmala ritmi..."; e Sirenes "...la maro ed olua sennombra ritmi... audenda esas la
misterioza kanto di la Sireni..." La lasta movado inkluzas mikra koro di homini.
La quar atachita imaji esas: (1) Floris V kaptesas da nobeli; (2) Ivan III pecigas la letro de la Khan (pikturo da Aleksey D Kivshenko 1851-96); (3)
Claude Debussy en 1900; (4) pikturo da Whistler, facita cirkume 1875: Nocturne in Black and Gold - the Falling Rocket.
Ye ca dio, 3 novembro...
1829. En Australia, expediciono komencis di qua Charles Napier Sturt esis la duktanto: li voyajis weste de Sydney, Nova Sud-Wals, por saveskar adube
fluis la fluvio Murrumbidgee (olqua originas proxim Sydney e progresas vers la westo). Ol esis la duesma di du expedicioni di Sturt, aprobita da la
guvernanto di Nova Sud-Wals, qui exploris la fluvii di la regiono; la interna regiono di Australia esis tote ne savata, ed on konjektis ke oli fluas
aden interna maro. Sturt deskovris ke la Murrumbidgee, quale la Macquarie (explorita en la antea expediciono), fluas aden la fluvio Murray, qua finas
en lagunoza regiono ye la sudala rivo di Australia.
1973. La Usana spaco-probilo Mariner 10 lansesis; ol destinesis atingar la planeto Merkurio, unesmafoye di irga probilo. Ye 5 februaro 1974 ol pasis
la planeto Venero, prenante fotografuri e studiante la atmosfero. La probilo utiligis la graviteso di Venero por guidar su ye apta voyo vers Merkurio.
Ol pasis Merkurio unesmafoye ye 29 marto 1974; duesme, pos orbito cirkum la suno, ye 21 septembro di ta yaro; triesme, e maxim proxime, 327 km de la
nordala polo, ye 16 marto 1975. Ol prenis plu kam 2800 fotografuri di la planeto, kovrante 40% di olua surfaco, qua aspektis quale la surfaco di la
luno. La instrumenti di la probilo deskovris tenua atmosfero e magnetala feldo.
La quar atachita imaji esas: (1) portreto di Vincenzo Bellini; (2) ceno di la opero Norma (Claire Rutter en la rolo Norma, la druida sacerdotino);
(3) mapo montranta la voyo di Sturt en 1829 alonge la fluvii Murrumbidgee e Murray; (4) imaji di la planeto Merkurio qui divenas plu granda dum ke
Mariner 10 proximeskas.
Ye ca dio, 10 novembro...
1792. Ludwig van Beethoven arivis en Wien, sep dii pos departo de Bonn. Dum sequanta semani il aranjis lojeyo, obtenis piano, ed aranjis lecioni
kun Joseph Haydn. La du muzikisti unesmafoye renkontris plu frue en ca yaro, kande Haydn pauzis en Bonn dum sua retro-voyajo de Anglia. Ye ta okaziono,
Beethoven prizentis kantato ad il, olquan Haydn multe estimis; lo probable esis importanta relate la decido di Beethoven translojar a Wien e studiar
kun Haydn. Ca lecioni duris dum cirkume un yaro; en 1794 Haydn departis por duesma sejorno en Anglia.
1798. Jeanne Labrosse, studento di balonisto André-Jacques Garnerin, flugis kun il per hidrogeno-plena balono ye Parc Monceau, Paris; el esis un de la
unesma homini qui flugis per balono. De 1797, Garnerin facabis plura balono-flugi, ed il divenabis Oficala Aero-navisto di Francia. Ye 12 oktobro 1799
Jeanne Labrosse esis la unesma homino qua decensis per parafalo, de alteso di 900 m. El divenis spozino di Garnerin, e la paro turis Anglia e Francia,
facante demonstrala balono-flugi e parafalo-decensi.
La tri atachita imaji esas: (1) János Zápolya; (2) Beethoven, piktita en 1801; (3) Sno Garnerin acensas per balono
ye 28 marto 1802.
Ye ca dio, 17 novembro...
1869. La Suez-kanalo apertesis por navo-trafiko. La koncesiono por la projeto grantesis en 1854 a Ferdinand de Lesseps, Franculo qua havabis kariero
kom konsulo depos 1828, inkluzante periodo en Egiptia, kande il divenabis interesata pri ca projeto. La kompanio por la konstrukto di la kanalo fondesis
en decembro 1858 e konstruktado komencis ye aprilo 1859. La kanalo apertesis da Ismail, "Khedive" di Egiptia e Sudan; la unesma navo tra la kanalo,
ye invito di Ismail, esis la Franca imperiala yakto Aigle, portanta la imperiestrino Eugénie.
1970. La spaco-probilo Luna 17, lansita da USSR ye 10 novembro, atingis la surfaco di la luno. Ol esis la unesma probilo di la USSR qua sucesoze arivis
ye la luno portante veturo por explorar la surfaco; du-e-duimo hori pos la arivo, ca veturo Lunokhod 1 movis su alonge rampo adsur la surfaco. Olua
longeso esis 2,3 metri ed ol havis ok roti, qui esis nedependante guvernebla. Ol funcionis dum 322 dii; dum ca periodo ol voyajis 10 km e prenis plu
kam 20000 fotografuri; ol plurafoye analizis la sulo ed utiligis profundeso-mezurilo. Elektrala povo venis de sunala paneli. La lasta komuniko kun la
veturo eventis ye 14 septembro 1971.
La quar atachita imaji esas: (1) John Balliol e spozino; (2) Ferdinand de Lesseps; (3) La Suez-kanalo
apertesas; (4) Lunokhod 1.
Ye 24 novembro...
1642. Dum navala expediciono, la Nederlandana voyajanto Abel Tasman vidis la westala rivo di la insulo qua nuntempe havas la nomo Tasmania. Il facis ca
expediciono por la Vereenigde Oost-Indische Compagnie di Nederlando; la kompanio esperis ke nova regioni por komerco esos trovata. Tasman nomizis la nova
lando Van Diemensland, por Antonio van Diemen, guvernanto di le Nederlandsch-Indie. Dum plura dii Tasman exploris la insulo; pose il segliris vers la esto
e ye 13 decembro il vidis la sudala insulo di Nova-Zelando (tale ol plu tarde esis nomizata). Ta okazioni esas la unesma registragita viziti di Europani
ye Tasmania e Nova-Zelando.
1862. La romano Salammbo, da la Franca autoro Gustave Flaubert, aparis. La skribado okupis il dum quar yari. La rakonto esis pozata en Karthago dum la
triesma yarcento A.K. kande revolto eventis di mercenarii en Karthago, kurte ante la unesma "Punic"-milito. Ca periodo esis deskriptata da Polybius,
la Greka historiisto di ta ero, ilqua esis fonto por Flaubert. La autoro kreis rakonto di amoro inter Salammbo, filiino di Karthagana nobelo, e Matho,
chefo di la mercenarii. La romano esis sucesoza, quale ilua antea romano Madame Bovary. Flaubert, qua deziris atingar alta qualeso di skribado ed exakteso
en singla frazo, laboris lente, e produktis nemulta verki dum sua vivo.
La quar atachita imaji esas: (1) Theodosius I, imajo sur plado; (2) mapo montranta la voyo di Tasman en 1642; (3) la du navi di Tasman en la voyajo di
1642, Heemserk e Zeehaen; (4) statuo di Gustave Flaubert en Calvados, Francia.
Ye ca dio, 1 decembro...
1822. Eventis la kronizo di Pedro I, imperiestro di Brazilia de 12 oktobro di ca yaro. Il esis filiulo di rejulo Joao VI di Portugal. En 1807 la
rejala familio, inkluzanta yuna Pedro, fugis invadanta Franca trupi, a Brazilia. En 1821, kande Joao retroiris a Portugal qua minacesis da
revoluciono, Pedro divenis regento en Brazilia. Il deziris ke Brazilia esez nedependanta; tamen la parlamento, preferante ke ol esez kolonio,
postulis ke Pedro irez a Portugal. Refuzante, il deklaris la nedependo di Brazilia ye 7 septembro 1822. Pos kelka yari kom imperiestro ilua
populareso diminutis; la parlamento opozis il e la populo revoltis. Il abdikis en 1831.
1959. La Kontrato di Antarktika, qua stipulis permisata agadi en ca kontinento, esis apertata por signato. 12 stati signatis ol ye la komenco:
Arjentinia, Austria, Belgia, Chili, Francia, Japonia, Norvegia, Nova-Zelando, Sud-Afrika, USSR, Unionita Rejio e USA; de plura yari li havabis
interesi pri Antarktika. Plusa stati signatis la kontrato dum sequanta yardeki. La kontrato divenis efektigiva ye 23 junio 1961. Ol kontenis
14 klauzi; ol stipulis ke agadi en la kontinento mustas esar pacoza, exemple ciencala explorado; nula probi di nukleala armi esas permisata;
existanta teritoriala aserti esas ne tushata ma nula nova aserti esas permisata.
La quar atachita imaji esas: (1) William e Richard, filiuli di rejo Henry I, mortas en naufrajo en 1120; (2) Matilda, filiino di Henry I;
(3) Pedro I di Brazilia; (4) Vostok-staciono en Antarktika, establisita en 1957.
Ye ca dio, 8 decembro...
1609. En Milano, la Biblioteca Ambrosiana apertesis. Ol esis un de la unesma biblioteki apertata por studianti, ed ol ankore nuntempe
existas. Ol fondesis da kardinalo Federico Borromeo; agenti di lu serchis apta libri e manuskripti en plura landi, inkluzanta Grekia e Siria.
Konstrukto di la edifico por kontenar la libri e manuskripti komencis en 1603. Ol nomizesis por Ambrosius, la patronala santo di Milano,
arkiepiskopo di la urbo dum la quaresma yarcento. Ye la komenco ol kontenis cirkume 8000 artikli; plusa artikli donacesis a la biblioteko;
kurte pos la morto di la Kardinalo en 1631, ol aquiris manuskripti da Leonardo da Vinci, inkluzante la Codex Atlanticus, qua esas diversa
skriburi e skisuri da Leonardo en 12 tomi.
1869. Louis Riel deklaris la provizora guvernado di la kolonio di la Reda Fluvio ("Red River Settlement", ube Riel naskis, en nuntempa Manitoba,
Kanada, proxim nuntempa Winnipeg). La kolonio esis en granda regiono nomizita Rupert's Land, posedata da kompanio Hudson's Bay; negociadi esis
procedanta por transferar posedeso a Kanada. La populo di la kolonio esis indijeni e le Métis, di qui la ancestri esis mixuro de indijena,
Franca, Skota ed Angla. La eventi di 1869 sequis recenta enmigrado di Kanadani de Ontario, ed inspektado di la kolonio da Kanadana ministro.
Louis Riel esis chefo di grupo de Métis qua opozis ca ago. En 1870 delegiti de la provizora guvernado diskutis la afero kun la guvernado di
Kanada en Ottawa; esis konkordo egarde postuli di le Métis; plu tarde en 1870, la nova Kanadana provinco Manitoba kreesis.
La tri atachita imaji esas: (1) William la Leono asaltas la Angla armeo ye la batalio di Alnwick ed esas kaptata; (2) Biblioteca Ambrosiana;
(3) Fotografuro di Louis Riel (en la centro) kun altra membri di la provizora guvernado di le Métis.
Ye ca dio, 15 decembro...
1785. La Princulo di Wals (plu tarde rejo George IV di la Unionita Rejio, regnis 1820-30) mariajesis kun Maria Fitzherbert, en chambro di elua domo
en London. To eventis pos plura amor-aferi di George; il minacis poniard-agar su se el ne mariajesis kun il. El esis plu evoza kam il de sis yari,
esis duopla-vidvino e katoliko; il, evante min kam 25 yari, mustis ganar oficala aprobo por la mariajo, quon il ne recevis. Legale en Britania la
mariajo esis nihila. George duris havar amor-aferi pos la mariajo; en junio 1794 Maria informis il per letro ke lia afero esas finita. En 1795
George mariajesis kun Caroline, filiino di Karl II duko di Braunschweig. Ca mariajo, qua esis oficale aranjita, ne esis sucesoza.
1790. La kompozisto Joseph Haydn, evante 58 yari, departis de Wien, voyajante a London por direktar sua kompozuri. Ca entraprezajo aranjesis da
Johann Peter Salomon (Germana muzikisto qua rezidis en London de plura yari) qua saveskabis pri la morto en septembro di princo Nicolaus Esterházy,
employanto di Haydn. Mozart adiis sua plu evoza kolego, timante ke il ne pluse vidos il. Haydn posvivis la sejorno en Anglia; ye lua retroveno a
Wien en 1792, Mozart esis mortinta. Haydn plu tarde retroiris por duesma sejorno en Anglia, de januaro 1794 til agosto 1796.
La tri atachita imaji esas: (1) "La Astronomo", piktita da Vermeer cirkume 1668; (2) portreto di Sno Maria Fitzherbert; (3) reklamo di koncerto en
London direktata da Joseph Haydn.
Ye ca dio, 22 decembro...
1852. En Britania, kontrato esis signatata por la konstrukto di vapor-navo, qua esus apta por voyaji tra la Atlantiko portante migranti ad Amerika.
La injenioro por ca projeto esis Isambard Kingdom Brunel; la navo esis nomizota la Great Eastern. Ol esis multe plu granda kam irga navo ye ta
tempo: olua longeso esis 211 metri e larjeso esis 25 metri; ol havis quar vapor-mashini por palet-roti e plusa vapor-mashino por helico; ol
povis kontenar 4000 voyajanti. Konstruktado komencis en 1854; en novembro 1857, malgre grava pekuniala trubli dum konstruktado, ol esis pronta
por lanseso. Pro la nekustumala grandeso di la navo, la vapor-vindili ne povis movar ol; ol fine pulsesis aden la aquo per specala hidraulikala
arieti, preske tri monati pos la intencita lanso-dio. Pos equipado di la navo, la unesma voyajo komencis en septembro 1859.
1858. Giacomo Puccini, kompozisto di plura notinda operi inkluzanta La Boheme e Tosca, naskis en Lucca, Toskania. Plura de lua ancestri esis
muzikisti: ilua patro Michele esis muziko-docisto; la patro di Michele esis Domenico Puccini (1772-1815), qua kompozis plura verki, precipue
por piano; avulo di Domenico esis Giacomo Puccini (1712-81) qua rezidis en Lucca, ube ye la katedralo di St Martin il esis orgen-pleisto e
plu tarde kapel-maestro; il esis kompozanto di multa verki dramatala e sakra.
La quar atachita imaji esas: (1) Generalo Suvorov asaltas la fortreso di Izmail; (2) La Great Eastern dum lanso-esforco; (3) La Great Eastern
pos lanseso; (4) la domo en Lucca ube Giacomo Puccini naskis en 1858.
Ye ca dio, 29 decembro...
1876. La violoncelisto Pablo Casals naskis en Vendrell, Katalunia. Ilua patro, qua esis orgenisto e koro-direktisto, esis influiva; evante quar
yari il povis plear plura instrumenti. En 1888 il komencis studiar ye la municipala skolo di muziko en Barcelona. Du yari pose, il deskovris la
verki da J S Bach por ne-akompanata violoncelo, e praktikis oli singladie; plu tarde en la vivo ilua pleado di ca verki esis famoza. Il publike
debutis en Barcelona en 1891. En 1893, la Kataluniana kompozisto Isaac Albéniz deskovris il pleanta en restorerio, e per ilua influo Casals pleis
ye la rejala palaco; la rejino donis la financala moyeni por ke il povis studiar ye la konservatorio di Madrid.
1930. En Francia, nova automobilo la Renault Primaquatre esis unesmafoye prizentata. Ol esis tipo KZ6; ol esis developuro di la KZ-serio, populara
mez-granda automobili di qui la produktado komencis en 1923, rivalesante kun simila vehili di Citroen. La Primaquatre havis quar cilindri, di qui
la konteneso esis 2120 kuba-centrimetri. Louis Renault (1877-1944) komencis fabrikar automobili en 1899. En ta yaro il patentizis la principo
transmisar povo a la roti per shafto e buxo di dentizita-roti, vice utiligar kateni o rimeni, quo antee esabis la kustumala transmiso-metodo.
Produktado di la Primaquatre, kun diversa modifikuri dum la periodo, duris til 1941.
La tri atachita imaji esas: (1) Tycho Brahe; (2) Pablo Casals; (3) Renault Primaquatre tipo ACL2, di 1937, en ceno di la filmo Le bon et les méchants
di 1976.
Ye 5 januaro...
1709. En Europa, la vintro di 1708-09 esis tre severa; ol nomizesis le grand hiver en Francia, the great frost en Anglia. Ye ca dio en 1709 esis
partikulare basa temperaturi: -16,3C en Paris, -25C en Beauce, Francia, e -12C en London. Francia grave sufris; fluvii solideskis, aquo-mueleyi
ne funcionis, e la sulo restis frostigata dum multa semani; en la sequanta famino mortis multi, forsan 600 000 en Francia til la fino di 1710.
La koldeso forsan relatis suno-aktiveso: esis manko di suno-makuli dum la periodo 1645-1715; to esis observata da Giovanni Cassini ed altra
astronomi di ta tempo. La periodo, nuntempe nomizita la Maunder Minimum, esas temo di studiadi en recenta yardeki.
1953. En Paris, la dramato En attendant Godot ("Vartante Godot"), da Samuel Beckett, esis unesmafoye pleata. Beckett naskis en Dublin, Irlando,
e studiis la Franca linguo; il divenis sekretario di la Irlandana skribisto James Joyce en Paris; to esis influiva periodo por il. Il produktis
poeziaji e fiktivaji, la plu multa en la Franca linguo. La dramati esas nuntempe la maxim famoza skriburi di Beckett, partikulare En attendant
Godot (tradukita en 1954 aden la Angla: Waiting for Godot), en qua du vaganti, vartante la enigmatoza Godot, esforcas repulsar desespero dum ke
li pasas la tempo.
La tri atachita imaji esas: (1) monumento di la batalio di Nancy; (2) "L'anno terribile 1709" (skisuro de ta periodo); (3) ceno di "Vartante Godot"
(kun aktori Ian McKellen e Patrick Stewart).
Ye ca dio, 12 januaro...
1616. En Brazilia, la urbo Belém ("Bethlehem") fondesis da Francisco Caldeira Castelo Branco. Il esis komandanto di militala expediciono komisita da
la guvernanto di Brazilia, por ek-pulsar exterlandani qui esis establisita en Grao Pará: ye ca dio il atingis Guahará-bayo e konstruktis ligna fuorto.
La kolonio qua establesis proxim la fuorto nomizesis da il Feliz Lusitania; ol divenis la urbo Belém. Francisco Branco esis guvernanto di la nova
kolonio; pro lua diktatorema maniero di guvernado il arestesis en 1618, e mortis en karcero en Lisboa en 1619. Nuntempa Belém, precipua urbo di la
nordala provinco Pará, havas du milion habitanti.
1868. La kompozisto Hector Berlioz, ye la fino di sejorno di un semano en Moskva, esis honorata gasto ye receveso en la Halo di la Nobelaro; multa
lokala eminenti asistis ca evento. Dum la sejorno il direktis du koncerti, di qua la duesma eventis en la Halo di la Nobelaro; il pleis muziko da
Haendel, Mozart, Beethoven, Glinka e su ipsa. Co esis la duesma vizito di Berlioz a Moskva; amba viziti esis exkursi de plu longa sejorni en
St Petersburg. En 1847 il pasis du semani en Moskva ed il direktis un koncerto. Berlioz judikis ke la duesma vizito esis la plu sucesoza, nam la
muzikisti en Moskva en 1868 esis plu habila.
La tri atachita imaji esas: (1) la templo di Janus, sur moneto-peco di Nero, ilqua klozis la pordi di la templo en la yaro 66; (2) la blazono di Belém;
(3) la Halo di la Nobelaro.
Ye ca dio, 19 januaro...
1853. En Roma, la opero Il Trovatore, da Giuseppe Verdi, esis unesmafoye pleata. La evento esis sucesoza; la lasta akto esis iterata; arii de la
opero balde divenis populara. La fonto esis la dramato El Trovador da Antonio Garcia Gutiérrez. La libreto por la opero esis skribita da
Salvatore Cammarano, qua skribabis la libreto di opero da Donizetti, Lucia di Lammermoor, e ja skribabis plura libreti por Verdi. Cammarano
mortis en 1852, la libreto esante preske kompleta. La rakonto di la opero retenas la komplexeso di la originala dramato.
1903. La unesma biciklo-kurado tra Francia, nomizita la Tour de France, anuncesis en la revuo L'Auto. La revuo esis sportala jurnalo qua luktis
kontre rivala sportala jurnalo le Vélo; ca granda projeto esis esforco divenar la plu sucesoza jurnalo. La redaktero di L'Auto, Henri Desgrange,
esis notenda biciklisto. La intenco esis ke la kurado eventez dum 5 semani, de 1 junio til 5 julio 1903; tamen poka biciklisti anuncis partopreno,
do la premio esis augmentata e la kurado eventis de 1 julio til 19 julio. Esis 60 partoprenanti di la kurado; un de la favoriti, Maurice Garin,
esis duktanto pos singla de la sis etapi, ed il ganis la premio.
La tri atachita imaji esas: (1) Edgar Allan Poe; (2) ceno di Il Trovatore: (3) Maurice Garin en 1902, kun masajisto e filiulo. Esas interesiva
(egarde la recenta novajo pri la deceptiva konduto di Lance Armstrong en la Tour de France) ke Maurice Garin, kun plura altra partoprenanti,
esis exkluzata de la rezultaji di la Tour de France en 1904; Garin esis vinkoza en la kurado, ma diversa trompaji (ne pri drogi), facita da
il ed altri, esis raportata.
Ye ca dio, 26 januaro...
1477. Anna dukino di Bretonia naskis en Nantes; el esis la unika filiino di duko Francois II qua posvivis infanteso. Ye ca periodo esis la
Guerre Folle, milito en qua diversa feudala nobeli, inkluzanta la duko di Bretonia, esforcis rezistar la rejo di Francia. Bretonia esis
vinkata en 1488 e Francois II mustis aceptar kontrato qua diminutis ilua povro, e qua stipulis ke la mariajeso di ilua filiino mustas
havar la aprobo di la rejo di Francia. En 1491 Anna mariajesis a Charles VIII rejo di Francia. Pos la morto en 1498 di Charles, Anna
mariajesis ad ilua sucedanto, rejo Louis XII. La plu multa de elua filii esis naske-mortinta. Elua funero en 1514 duris 14 dii; to
esis inspirajo por futura rejala funeri di Francia.
1905. Ye la Musikverein en Wien eventis la unesma pleado di Pelleas und Melisande op.5, da Arnold Schoenberg, direktata da la kompozisto.
Ol esas simfoniala poemo, longeso cirkume 45 minuti, di qua la fonto esis la dramato da Maurice Maeterlinck; la temo esis sugestata a
Schoenberg da Richard Strauss. (Li amba ne savis ke Debussy ye ta tempo esas kompozanta sua opero pri la sama temo.) Audanti ye la
unesma pleado montris desaprobo di la verko, e revuisti kritikachis ol; tamen pleado di la verko en 1910 en Berlin esis favoroza. Ol
esas egardata kom verko ye la fino di romantikeso, qua samtempe indikas futura voyo di muziko.
La tri atachita imaji esas: (1) La Kometo di Halley, fotografita en 1910; (2) Anna di Bretonia e Charles VIII; (3) Arnold
Schoenberg, fotografita en 1911.
Ye ca dio, 2 februaro...
1875. Violinisto Fritz Kreisler naskis en Wien; ilua patro esis eminenta mediko. Il divenis studento di violino ye la Konservatorio di Wien
evante sep yari, e ye dek yari studiis ye la Konservatorio di Paris. Pos koncerto-turo en USA en 1889 il provizore abandonis muziko; il
studiis medicino ed arto, ed esis oficiro en la armeo di Austria. Il retrovenis a la violino en 1899, donante koncerto en Berlin;
koncerto-turi en USA dum 1901-1903 ganis ilua famo. Ilua stilo di pleado esis distingiva pro ilua dolca tono e vigoroza exekutado.
1913. En New York, USA, apertesis nova fervoyo-staciono Grand Central Terminal. (Ol kustumale nomizesas Grand Central Station, qua esis la
nomo di la antea strukturo di 1871.) Konstruktado komencis en 1903 di la staciono en la mezo di Manhattan-insulo. La nova staciono, nur por
elektrala lokomotivi, havis sub-tera fervoyi, por qui granda exkavado esis facata. La staciono kovras 19 hektari; ol havas 44 embarkeyi, ye
du sub-tera niveli. La centrala asembleyo havas longeso 84 m e larjeso 37 m; la horlojo super la informeso-kiosko ye la centro di ca spaco
havas quar facii, facita de opalo.
La atachita imaji esas: (1) la kaverno ube Alexander Selkirk rezidis; (2) Fritz Kreisler; (3) la horlojo super la informeso-kiosko en la
asembleyo di la Grand Central Terminal.
Ye 9 februaro...
1897. Plura pikturi da Pierre-Auguste Renoir esis expozata ye la Musée du Luxembourg en Paris; lo esis la unesma foyo di expozo di impresionista
pikturi ye irga muzeo. Ye ta tempo, pikturi da impresionisti esis ne estimata da la artala establiseso en Francia. Ca pikturi da Renoir esis
parto de kolekturo di pikturi da sam-tempani, legacata a la muzeo da Gustave Caillebotte qua mortis en 1894. Caillebotte esis piktisto qua venis
de richa familio; il esis influata da impresionismo, e suciis ke sua kolekturo di pikturi esez vidata en notenda oficala muzeo en Paris. La
jeranti di la Musée du Luxembourg ne-voluntante aceptis la pikturi; pos du yari di diskutado li aceptis plura verki de la kolekturo. Oli
inkluzis Jeunes filles au piano da Renoir, piktita en 1892.
1913. Ne-ordinara manifestado di meteori observesis en Kanada, nord-estala USA, Bermuda e plura navi en la Atlantiko. La meteori semblante ne
venis de ula partikulara punto di la cielo; oli progresis trans la cielo en procesiono, di qua la dureso esis cirkume 5 minuti. Observanti
raportis cirkume 50 brilanta fairo-buli en la procesiono. La plu multa raporti venis de Kanada, nam nord-estala USA havis nuboza cielo.
Astronomi, analizante la raporti, sugestis ke la meteori esis de objekto qua esabis kaptata da la graviteso di la tero; pos ula tempo en
orbito la objekto divenis desagregata.
La tri atachita imaji esas: (1) imajo di Zeno sur moneto-peco; (2) la pikturo Jeunes filles au piano da Renoir; (3) meteor-procesiono vidita
super Toronto, da Kanadana piktisto Gustav Hahn.
Ye ca dio, 16 februaro...
1597. En Francia, rejulo Henri IV donis a Troilus de Mesgouez, Markezo de la Roche de Mesgouez, la autoritato por facar expediciono a nordala
Amerika. La Roche ja entraprezabis komercala voyaji a le Terre-Neuves (nuntempa Nov-Lando): nesucesoze en 1578 kande lua navo kaptesis da
Angla navi; sucesoze en 1583; granda expediciono en 1584 abortis pro naufrajo di la precipua navo di la floto. En la expediciono grantita
en 1597, du navi voyajis vers Amerika en 1598; la Roche establisis depozeyo sur insulo quan il nomizis Isle de Bourbon (nuntempa Sable Island,
175 km sud-este di Nova Scotia); pose il komercis ye la peskeyi di Nov-Lando; tamen pro tempesto la navi mustis retroirar a Francia sen vizitar
la nova depozeyo. Pro ne-reguloza provizado, la depozeyo sur la Isle de Bourbon abandonesis pos kelka yari.
1923. La sepulto-chambro di Tutankhamun oficale apertesis, koram plura distingita gasti. Unesmafoye pos plu kam tri mil yari, la sarkofago
di Tutankhamun esis videbla. La Egiptiisto Howard Carter deskovrabis gradi duktanta a la sepulteyo, ye 24 novembro 1922; il balde trovis plura
chambri di la tombo. Ne quale altra tombi, la kontenajo ne esis furtita en antiqua epoko. La avan-chambro kontenis multa objekti, inkluzanta
la elementi di quar chari. La nura ornizita chambro esis la sepulto-chambro; pikturi montris la rejo kun diversa dei. Quar orizita ligna
santuarii cirkondis la sarkofago. Interne di la granita sarkofago esis tri sarki di diminutanta grandeso; la internala sarko esis ora e
kontenis la kadavro di la rejulo.
La tri atachita imaji esas: (1) Ioannes V Palaiologus; (2) mapo montranta la situeso di Sable Island; (3) gasti ye la oficala aperteso di la
sepulto-chambro di Tutankhamun.
Ye ca dio, 23 februaro...
1775. En Paris, la dramato Le Barbier de Séville, da Pierre-Augustin Caron de Beaumarchais (1732-1799), esis unesmafoye pleata; ol balde divenis
sucesoza. La kariero di Beaumarchais kom dramatisto komencis tarde en ilua eventoza vivo; ilua unesma dramato aparis en 1767. En 1764 il pasis dek
monati en Hispania, precipue pro komercala aferi; dum la sejorno il aquiris idei por dramatala karakteri. Ilua tri dramati Le Barbier de Séville,
Le Mariage de Figaro e La Mere coupable inkluzas la karaktero Figaro, qua esas bon-humora e helpema, ma anke bitrigita e cinika. Plura operi
esis kreata de Le Barbier de Séville; la maxim sucesoza esis la opero da Rossini, di 1816.
1886. La metalo aluminio esis unesmafoye produktata per facila procedo, tale ke aluminio ne pluse esis precoza metalo. Charles Martin Hall
(1863-1914), de Ohio USA, komencis studiar kemio dum yuneso; il renkontris la kemiisto Frank Jewett, qua esis savoza pri aluminio; Jewett
deklaris ke chipa produktado di aluminio esus importanta por la mondo e por la deskovranto, quo inspiris la experimenti di Hall. De 1881 Hall
probis diversa metodi por obtenar la metalo de aluminio-oxido. Ilua patentizo di la sucesoza procedo en 1886 eventis en la sama yaro kam patentizo
di simila procedo da Paul Héroult en Francia; Hall mustis demonstrar ke sua deskovro esis la plu frua, quon il sucesoze facis.
La tri atachita imaji esas: (1) la kupolo di Hagia Sophia, interne; (2) Beaumarchais; (3) Charles Martin Hall.
Ye ca dio, 2 marto...
1824. La kompozisto Bedrich Smetana naskis en Litomysl, en estala Bohemia. Il esis un de plura filii di Frantisek Smetana qua, de 1823, esis
birifisto di komto Waldstein (di qua la kastelo situesas en Litomysl), e qua havis intereso pri muziko. La originala nomo di Bedrich esis
Friedrich; la precipua linguo di la familio e la regiono esis la Germana; plu tarde en la vivo, Bedrich studiis la Cheka linguo. Il esforcis
prizentar Cheka kulturo en sua muziko. Ilua opero Prodaná nevesta ("La vendata fiancitino"), qua esis unesme pleata en 1866, esis granda
suceso; ol esis influiva pri la populareso di Cheka muziko en sequanta yari.
1959. En Australia, konstruktado komencis di la opero-domo di Sydney. La projeto esis ideo di Eugene Goossens, direktisto di muziko-konservatorio
en Australia. En 1957 esis konkurso por la desegno di nova opero-domo; 233 arkitekti konkursabis; la sucesanto esis Dana arkitekto Joern Utzon.
La suportanta strukturo esis kompleta en 1963; la tekto, kun skaliatra segmenti di qui la fabrikado esis desfacila, esis kompleta en 1967. Utzon
demisionis en 1966, pro deskonkordi inter la organizuri en la projeto. Ula parti di la desegno, partikulare la internajo, qua facesis dum la
lasta fazo di la konstruktado, diferis de la desegno di Utzon. La opero-domo esis kompleta en 1973.
La quar atachita imaji esas (1) la semaforo di Claude Chappe; (2) portreto di Smetana, 1854; (3) la opero-domo di
Sydney; (4) Joern Utzon en 1966.
Ye ca dio, 9 marto...
1776. La ekonomiala libro The Wealth of Nations (la richeso di nacioni), da Adam Smith, unesmafoye aparis. Smith (1723-90), naskinta en Kirkcaldy
en Skotia, esis profesoro di etikala filozofo ye Glasgow 1752-63. La unesma edituro di la libro esis par-vendita pos sis monati, e quar plusa edituri
aparis dum la vivo di la autoro. Ol esis influiva por ekonomiisti en sequanta yari. Smith skribis pri ekonomiala libereso, divideso di laboro e libera
komerco, ed opinionis ke guvernala interfero esas ne-necesa.
1877. La orkestrala verko Francesca da Rimini da Tchaikovski esis unesmafoye pleata, en Moskva, ye koncerto di la Rusa Muzikala Societo, direktata
da Nikolai Rubinstein; ol esis bone recevata. La ideo por la verko sugestesis da Modest Tchaikovski, fratulo di la kompozisto, en letro di julio
1876. La kompozuro esis balde kompleta; la orkestrizado esis kompletigata ye 17 novembro. La fonto di la verko esis epizodo en la poemo Inferno,
de la Divina Commedia da Dante. La epizodo esas tale: en la duesma cirklo di la inferno, Dante partikulare observas en la vento-vortico du
tormentata anmi, Francesca e Paulo; Francesca naracas sua historio a Dante: el, desvoluntante mariajita kun la fratulo di Paulo, deskovresis
da sua spozulo dum ke el expresis sua amoro di Paulo; la spozulo poniard-agis li amba til morto. Pos ca naraco, la anmi di Francsca e Paulo
esas for-tirata da la vento-vortico.
La tri atachita imaji esas: (1) la floto di Pedro Cabral, skisuro di cirkume 1568; (2) Adam Smith; (3) Tchaikovski.
Ye ca dio, 16 marto...
1653. En Francia, la kompozisto Jean-Baptiste Lully, evante 20 yari, esis nominata Compositeur de la musique de chambre du roi da la rejulo
Louis XIV; tale komencis ilua distingita kariero. Naskinte en Firenze (originale kom Giovanni Battista Lulli), il esis filiulo di muelisto;
en 1646 il deskovresis da Roger de Lorraine, Kavaliero di Guise, qua remarkis ilua muzikala genio, e qua duktis il a la dukino di Montpensier
(nevino di rejulo Louis XIII) en Francia; il rezidis che el kom servanto e gitaro-pleanto. Kelka yari pose, il esis en la servado di Louis XIV;
il dansis en baleti por la rejulo e kompozis baleto-muziko; to ganis la atenco di la rejulo, e la oficala nomineso. En sequanta yari Lully
kompozis multa baleti, en qua la rejulo ofte dansis kun il.
1900. Arkeologo Arthur Evans kompris tereno en la insulo Kriti, ube situesas la restaji di la prehistoriala urbo Knossos. La ruinaji
deskovresis da lokala komercisto en 1878, e kelka exkavadi facesis. Evans (1851-1941) komencis explorar la exkavuri en 1894. Pos
la kompro, plu granda exkavadi facesis da multa lokala laboranti employita da Evans; pos du monati, la restaji di granda parto
di la "Palaco di Minos" (tale nomizita da il) esis expozita. La exkavadi duris dum plura yari; la civilizeso montrita per la restaji
existis de 2500 A.K. til 1200 A.K., dum qua prosperis diversa arti. Argila skrib-tabeleti esis trovata, montranta du tipi di skriburi,
nomizita linear A e linear B; la duesma tipo, frua Greka linguo, esis deschifrita en 1952.
La tri atachita imaji esas (1) Samoset dicas bonveno a la Angli; (2) La baleto Alceste da Lully, pleata ye Versailles
en 1674; (3) konservado-jari ye Knossos.
Ye ca dio, 23 marto...
1903. En USA, Orville e Wilbur Wright depozis demando di patento por nova flugilo. La fratuli havis intereso pri flugo-aparati de plura yari,
e li studiis la skriburi di Otto Lilienthal, qua experimentis en Germania pri glitanta aparati e qua mortis en 1896 en probala flugo. Lia
biciklo-fabrikerio di la fratuli financale suportis la experimenti, qui komencis en 1900. Ili facis probala flugi di glitanta aparato qua
portis homo; ol povis pasar du minuti en la aero. Li konstruktis vento-tunelo por plu bone studiar la funcionado di ali, e li konstruktis
specala motoro qua esus suficante mikra por flugo-aparato. Experimenti di nova mashino (la objekto di la patento di ca dio) facesis dum 1903;
ye 17 decembro esis sucesoza regulata flugo sustenata per motoro.
1927. La principo di necerteso deskriptesis da fizikisto Werner Heisenberg en akademiala papero. Heisenberg (1901-76) naskis en Wuerzburg, e
studiis fiziko ye la universitati di Muenchen e Goettingen; en Goettingen il renkontris Max Born, qua ye ta tempo developis notenda idei pri
atomala fiziko. Born propozis teorio di probableso-ondi en la fako di quantumo-mekaniko. En 1925 Heisenberg, Born e Pascual Jordan developis
reprezentado di quantumo-mekaniko per matrico-mekaniko. En la papero di 1927, Heisenberg konstatis la principo di necerteso: ke, en
quantumo-mekanikala sistemo, esas neposibla precize savar ambe la loko e la momento di partikulo.
La tri atachita imaji esas: (1) Nikolai Zubov; (2) la unesma flugo di le Wright: Wilbur kuras alonge sua fratulo; (3) Werner
Heisenberg en 1927.
Ye ca dio, 30 marto...
1746. La piktisto Francisco Goya naskis en Fuendetodos, mikra vilajo en Aragon; ilua patro esis orizisto. Pos kelka yari la familio translojis
a la vicina urbo Zaragoza, ube Francisco divenis aprentiso di José Luzán, la precipua piktisto di Zaragoza. En 1774, rezidante en Madrid, Goya
desegnis tapeti por la Rejala Tapeto-Fabrikerio, ed en 1789 il selektesis kom rejala piktisto, kurte pos la kronizo di rejulo Carlos IV. Dum
posa yari ilua kariero esis sucesoza, ed il konocis aristokrati ed altra distingiti. En 1792 il divenis tote surda. En ilua lasta yari, forsan
influita da la surdeso, e da la milito kontre Francia, il produktis plura pikturi qui esas notinde emocigiva e tenebroz-humora.
1867. En USA, la preparo di la dokumento por komprar Alaska de Rusia esis kompleta. La nociono di la transfero existis en Rusia ja en 1853; li
kredis ke USA ne-eviteble uldie okupos omna nordala Amerika, e ke relati kun USA esus plu facila se Rusia ofrus Alaska. En 1866 la stando
en nordala Amerika esis alterita, nam la interna milito di USA esis jus pasinta, e la federo di la plura kolonii di Kanada esis expektata.
Tamen Rusa diplomacisto Edouard de Stoeckl ankore favoris vendo; il opinionis ke Rusia tale havus plu multa moyeni por estala Siberia; la
Tsaro permisis la vendo. Usana politikisto William Seward, direktanta la kompro kun helpo di de Stoeckl, volis kompletigar la kontrato ante
ke Kanada divenis federuro. En julio 1868 la guvernerio di USA aprobis la kontrato.
La tri atachita imaji esas: (1) La kastelo di Berwick-on-Tweed cirkume 1300, konjektala skisuro; (2) Dona Teresa Sureda, piktita da Goya cirkume 1805;
(3) Edouard de Stoeckl.
Ye ca dio, 6 aprilo...
1896. La unesma Olimpiala Ludi di la moderna ero esis apertata. Ol eventis en Athina; ca loko selektesis dum kongreso en Paris ye 18 junio
1894. Pierre de Coubertin, qua aranjis la kongreso, esis Franca aristokrato e historiisto qua havis intereso pri korpala edukado en skoli,
e pri anciena Grekia. La apertala ceremonio eventis ye la modernigita Panathinaiko Stadio (ube, en anciena ero, eventabis atletala konkursi);
asistis cirkume 80000 spektanti, inkluzanta la Greka rejala familio. Muziko por la okaziono esis pleata da plura grupi de muzikisti e kori.
(Esis nula Olimpiala flamo, qua aparis unesmafoye en la Ludi di 1928.) En sequanta dii esis eventi pri non sporti, inkluzanta biciklo-vehado,
gimnastikado, teniso e pezajo-elevado. La klozala ceremonio eventis ye 15 aprilo.
1973. Ye Cape Canaveral USA lansesis la spaco-probilo Pioneer 11. Ol esis la duesma probilo qua flugis trans la orbito di Marso. Pioneer 10,
lansita en 1972, studiis Jupitero quan ol pasis en decembro 1973, e pose flugis ek la sunala sistemo sen renkontrar plusa planeti; komuniki
kun la probilo duris til januaro 2003. Pioneer 11 pasis Jupitero en decembro 1974, 42760 km de la nubi di la planeto ye maxim apuda; ol
utiligis la graviteso di Jupiter por establisar voyo a Saturno, quan ol pasis en septembro 1979; ol studiis la ringi di Saturno, deskovrante
nova ringo. Pri amba planeti la probilo prenis fotografuri, ed ol notis magnetala feldo, temperaturo ed altraji. En februaro 1990, irante
vers la bordo di la sunala sistemo, ol transiris la orbito di Neptuno; komuniki cesis en novembro 1995. Ol portas plako kun mesajo por irga
inteligenti qui trovus ol.
La tri atachita imaji esas: (1) George Eastman; (2) la Olimpiala Ludi di 1896, en la Panathinaiko Stadio; (3) polala regiono di Jupitero,
fotografuro prenita da Pioneer 11.
Ye ca dio, 13 aprilo...
1688. Unesma grupo de Hugenoti arivis ye Sud-Afrika de Europa, en la navo Voorschoten; ca voyajo aranjesis da la Vereenigde Oost-Indische
Compagnie (VOC) di Nederlando. En Francia, pos la revoko en 1685 di la Edikto di Nantes di 1598, Hugenoti ne darfis praktikar sua religiono;
multi fugis a Nederlando. La VOC, havante interesi en multa loki en la mondo inkluzanta suda Afrika, volis trovar voluntanti por adjuntesar a la
farmisti ye la Kabo di Bona Espero. De aprilo 1688 til januaro 1689, plura navi di la VOC portis Hugenoti a la Kabo; tale cirkume 175 Hugenoti
establisis su, kom parto di la oficala koloniizado di la VOC en ca regiono. Farmo-tereni esis donata a li, dispersita inter la Nederlandana farmeyi.
1823. Pianisto Franz Liszt, evante 11 yari, koncertis ye la Kleiner Redoutensaal en Wien, kelka monati pos ilua unesma publika koncerto en
decembro 1822. Il pleis koncerto-peco da Hummel, variadi da Moscheles, ed improvizadi da su ipsa. Ca evento esas notenda pro ke Beethoven
esis inter la audantaro. Segun legendo, Beethoven, tre impresata da la pleado, gratulis la yuna Liszt ye la platformo e kisis il ye la
fronto. Tamen, Beethoven lore esis preske tote surda; altra versiono di la evento esas ke Liszt dum la koncerto konciis ke Beethoven regardas
il, ma ke li ne pose interparolis. Tala koncerti aranjesis per la esforci di Adam Liszt, patro di Franz; il esis amatora muzikisto qua
remarkabis la genio di sua filiulo ye frua evo.
La atachita imajo esas pikturo di Sebastiano Ziani, Dogo di Venizia.
Ye ca dio, 20 aprilo...
1848. La pianisto e kompozisto Frédéric Chopin arivis en London por koncerto-turo en Anglia. La turo aranjesis da Jane Stirling, homino de richa
Skota familio; el esis habila pianisto qua divenabis studento di Chopin en 1843, ed esis dum-viva amiko di Chopin. Ye 15 mayo Chopin pleis por rejino
Victoria e princulo Albert. Dum la somero di ca yaro Jane Stirling duktis il a Skotia, ube il esis gasto ye la hemi di diversa richa familii quin el
konocis; Chopin, qua parolis nur la Franca e Polona lingui, e havis mala saneso, ne juis ta experienci. Quankam esis rumori ke Chopin intencis mariajeso
a Jane Stirling, il ne esis amorema ad el. Ye 16 novembro, en tre mala sanesala stando, il pleis lasta koncerto en London, e retrovenis kun el a
Paris ye 24 novembro.
1893. La piktisto Joan Miró naskis en Barcelona; ilua patro esis juvelisto e posh-horlojisto. Miró kom puero havis nula skolala habileso, ma
il havis intereso pri piktado. Employate en 1910 kom kontisto di lokala apoteko, il sufris nervala krulo; il pose devotigia su ad arto. Il
asistis lecioni di la Cercle Artistic de Sant Lluc en Barcelona. Il ne esis senkurajigata da la ne-suceso di expozo-evento di sua verki en
1918. Il translojis a Paris; balde pos arivo il renkontris Pablo Picasso, qua kurajigis il. Miró, vivante en povreso, renkontris plura artisti,
inkluzanta kelka de la Surrealista movado; il komencis krear Surrealista pikturi, inspirata per halucini efektigata da hungro. Ilua pikturi
esis inkluzata en expozi di verki di Surrealista piktisti. Tale il komencis establisar sua reputeso.
La tri atachita imaji esas (1) Gottfried Kirch; (2) Chopin, fotografita en 1849; (3) mosaiko da Miró, en Barcelona.
Ye ca dio, 27 aprilo...
1521. Fernando de Magallanes - Ferdinand Magellan - ocidesis en batalio inter tribui en la Filipini. Il departabis de Seville en 1519, kun kin
navi, por projetata voyajo a la Spico-insuli per westala voyo, ca projeto grantite da la rejo di Hispania. Tri navi (pos ke un navo naufrajis
ed un desertis) pasis tra la stretajo ye la sudo di sudala Amerika, nuntempe nomizita la Stretajo di Magallanes; li eniris la oceano quan
Magallanes nomizis la Pacifiko. En la Filipini Magallanes amikeskis kun ula lokala tribuo, qua esis militema kontre altra tribuo; Magallanes
ocidesis kande il ed ilua trupo partoprenis asalto kontre la altra tribuo. Un navo, portante plura tuni de spici, fine arivis en Hispania en
septembro 1522, pos voyajo cirkum la mondo.
1810. Ludwig van Beethoven skribis dedikajo sur la manuskripto di Bagatelo por piano (katalogo-numero WoO 59): "Fuer Elise". Ca bone-konocata
verko ne aparis dum la vivo di Beethoven; la manuskripto deskovresis da erudito Ludwig Nohl, e la muziko aparis en 1867 en libro di lu pri
Beethoven. La manuskripto nun esas perdita, ed esas neposibla studiar la nomo quan Nohl trans-skribis kom "Elise". Ol posible esis "Therese";
Therese Malfatti, qua esis filiino di mediko di Beethoven, esis amikino di la kompozisto, ed il propozis mariajeso ad el en 1810. Tamen,
altra teorii existas, egarde qua persono esis "Elise".
La atachita imajo esas pikturo di Fernando de Magallanes.
Ye ca dio, 4 mayo...
1814. Napolean Bonaparte arivis ye Portoferraio, la chef-urbo di la insulo Elba, a qua il esis exilita segun la kontrato di Fontainbleau. Ca kontrato,
signata da plenipotencieri di plura Europana stati e ratifikita da Napoleon ye 11 aprilo, detaligis ke Napoleon ne pluse esez imperiestro di Francia;
e ke Elba, insulo proxim Toskania, esez separita princio di qua Napoleon esez la regnanto. Dum la monati pos ilua arivo, Napoleon facis reformi di
la ekonomio di la insulo e di sociala standi di olua habitanti. Ye 26 februaro 1815 il eskapis de la insulo, e ye 20 marto il ri-eniris Paris.
1891. La detektivo Sherlock Holmes mortis ye la aquo-falo Reichenbachfall en Suisia: tale segun la skribisto Arthur Conan Doyle en la rakonto
The Final Problem. Holmes, qua dum longa tempo inquestis la agadi di la kriminestro Profesoro Moriarty, kredis ke il balde ruptos ilua
organizuro; il anke konciis ke Moriarty deziras destruktar il. Por avancigar la afero, Holmes voyajis a Suisia, kun kolego Watson, e li lojis
ye Meiringen. Ye la vicina Reichenbachfall, Holmes desaparis, poslasinte letro a Watson explikante ke il expektas renkontrar Moriarty; segun
supozajo, Holmes e Moriarty falis til morto dum ke li luktis apud la aquo-falo. La rakonto The Final Problem aparis en The Strand Magazine
en decembro 1893.
La atachita imajo esas statuo di Sherlock Holmes en Meiringen.
Ye 11 mayo...
1813. En Australia, Gregory Blaxland, William Lawson e William Wentworth, kun quar servanti, quar kavali e kin hundi, komencis expediciono,
grantita da la guvernanto di la kolonio, por explorar ne-konocata regiono weste de Sydney, trans la Blua Monti. Lo esis la unesma importanta
explorado di interna regiono di Australia. Blaxland, iniciinto di la entraprezo, esis farmisto qua deziris trovar nova pastureyi. Ye 27 mayo
li atingis somito; granda regiono di plana lando esis videbla. Dum la sequanta dii, la homi e kavali ganis alejeso pos la luktadi di la transiro,
e la planajo esis explorata. Ye la retroveno, la tri single recevis grantajo di 400 hektari de la nove deskovrita lando.
1916. Aparis ciencala papero da fizikisto Albert Einstein, pri Generala Relativeso. Einstein publikigabis sua specala teorio di relativeso en
1905, dum ke il rezidis en Zürich; il pose egardesis kom notenda ciencisto. En 1914 il divenis direktanto di la Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft en
Berlin, ciencala instituto fondita en 1911; il duris en ca ofico til 1932. Dum la yari pos 1905 il facis progreso pri sua teorio di relativeso,
skribante artikli qui expansis la originala teorio; to duktis a kompleta deskripto en la ciencala papero di 1916. Generala Relativeso traktas
graviteso, e supozas ke la fizikala efekti di graviteso esas identa a la efekti di acelereso. La konsequanta predicajo, ke lumo esus deflexata
da granda maso, esis pose konfirmata per astronomiala observadi.
La atachita imajo esas parto de la frontispico di la Diamanta Sutra.
Ye ca dio, 18 mayo...
1596. La Nederlandana exploristo Willem Barents departis de Vlieland, proxim Amsterdam, ye komenco di triesma expediciono vers la nord-esto, por
trovar voyo norde de Siberia a la oriento. En la unesma voyajo di 1594 il atingis Novaya Zemlya, retrovenante pro glacio-monteti; voyajo di la
sequanta yaro impedesis pro la glaciigita Kara-maro. En la expediciono di 1596, la du navi di Barents atingis la ne-konocata Spitsbergen-insulo
ye 17 junio. Ye 1 julio, la du navi sequis separata voyi; la navo qua portis Barents, atinginte Nova Zemlya ye 17 julio, pose divenis kaptita
en glacio, ed ibe la navo-trupo eventoze pasis la vintro. La navo ankore fixigite en la glacio ye la sequanta junio, la posvivanti, sufranta
pro skorbuto, eskapis en du bateli; Barents mortis pos sep dii en batelo. Pos sep semani, la 12 posvivanti salvesis ye la Kola-peninsulo da
Rusa komerco-navo.
1869. En Japonia, la republiko Ezo, establisita kelka monati antee, cedis su a la Japoniana imperio. La nova republiko, en la nordala insulo
pose nomizita Hokkaido, esis establisata da admiralo Enomoto Takeaki, qua retretabis a ca insulo, kun parto di la milit-navaro qua esabis
vinkata en la Boshin-milito. Ye 27 januaro la republiko asertis nedependeso. La organizado di la republiko fondesis sur ta di Usa. Ye la
unesma elektado qua eventis en Japonia, Enomoto elektesis kom prezidanto. En mayo 1869 la Japoniana imperio sendis armeo e militara floto
ad Ezo, e la republiko cedis su pos vinkeso ye la batalio di Hakodate. Pos periodo en karcero, Enomoto divenis guvernala oficisto en
Hokkaido en 1872.
La atachita imajo esas: imaji di Henry II ed Eleanor ye la abadeyo di Fontevraud en Francia, ube li amba esis enterigata.
Ye ca dio, 25 mayo...
1889. La aviacilo-desegnisto Igor Sikorsky naskis en Kiev. Ilua patro, Ivan Alexeevich Sikorsky, esis profesoro di psikologio, ed esis
decendanto di Polona nobeli. La yuna Igor esis inspirata da la verkaro di Leonardo da Vinci e la rakonti di Jules Verne. Il studiis kom
injenioro ye la navala akademio di St Petersburg. Dum 1909 il studiis en Paris, qua lore esis notenda aviacala centro. En 1913, ye la
aviacilo-fako di fervoyala veturo-fabrikerio en St Petersburg, il konstruktis la unesma quar-motora aeroplano qua povis flugar. De 1919
il rezidis en Usa; pos kelka yari kom docisto il establisis kompanio qua desegnis e produktis mar-aeroplani. Il havis intereso pri vertikala
flugado; en 1940 ilua experimentala helikoptero facis unesma flugo, e ca desegnuro divenis la unesma helikoptero fabrikata en granda nombri.
1955. En USA, la piktisto Edward Hopper (1882-1967) recevis la yarala Ora Medalio de la National Institute of Arts and Letters. Il studiis ye
skolo di arto en New York; de 1906 til 1910 il voyajis plurafoye a Paris, ube il interesis pri impresionismo. De 1913, pos periodo kom
komercala artisto, il establisis sua studieyo en New York ube, dum la restajo di vivo, il produktis sua pikturi. Il ganis famo dum la
1920-yardeko; ilua stilo ne chanjis en posa yari; il duris produktar singla-yare du o tri pikturi. Ordinara ceno di moderna Usa esas
piktata, qua inkluzas izolata reflektema figuro o figuri, quo donas quaza dezolata humoro: exemple, ilua pikturo Nighthawks di 1942.
La atachita imajo esas pikturo da Edward Hopper: Nighthawks.
Ye ca dio, 1 junio...
1495. La maxim frua existanta menciono di produktado di Skota wiskio esis registragata; fiskala registro di Skotia montras ke ula monakulo
John Cor recevis ok boll de malto por produktar aqua vitae. Ca quanteso suficis por produktar cirkume 1500 boteli, quo sugestas ke distilado
lore esis longa-tempe establisata. Segun supozajo, la praktiko di distilado esis introduktata da monaki de populo en norda Irlando (le Dál Riata),
kande li venis dum la quaresma e kinesma yarcenti por konvertar a Kristaneso la habitanti (le Picti) en nuntempa Skotia.
1965. La fondala radiado de la origino di la universo esis trovata. Segun ula teorio di la universo, granda explozo eventis ye la komenco di la
universo. Lor ca granda explozo, radiado inundis la universo; la restajo di ca radiado, quo relatas temperaturo 3K (3 gradi super absoluta zero),
ankore existas. Esis supozata ke ca radiado esas tro febla por troveso. Usana fizikisti Arno Penzias e Robert Woodrow Wilson esis konstruktanta
povoza mikra-onda recevilo, di qua la skopo esis radio-astronomiala observadi. Ye ca dio ili remarkis ke la recevilo registras konfuza febla signalo,
venante same de omna direcioni, quon li ne povis komprenar. Pos akademiala debato, esis agnoskata ke la signalo relatas la restajo di la granda
explozo; ca teorio pri la origino di la universo tale esis plu kredebla.
La atachita imajo esas fotografuro di la kornatra recevilo per qua la fondala radiado esis trovata.
Ye ca dio, 8 junio...
1887. En USA, Herman Hollerith demandis patento por mashino qua kontis puncita karti. La skopo di la mashino esis akumular statistikala informeso;
singla puncita-karto kontenis, per la plasizo di la puncuri, diversa detali pri individuo. La grandeso di la puncita-karto esis sama kam ta di la
dolaro-bilieto, por ke existanta kabineti esus utiligebla. La mashino esis utiligata por la "census" (populo-kontado) di USA en 1890; la statistiki
esis plu rapide preparata kam antee, e lo ganis granda intereso. Hollerith (1860-1929) komencis experimentar pri puncita karti cirkume 1882, dum
ke il esis docisto kom mekanikala injenioro. En 1896 il establisis sua kompanio, la Tabulating Machine Company, qua, pos multa yari, divenis parto
di IBM.
1975. La spaco-probilo Venera 9 lansesis de Baikonur, USSR. Lo esis komenco di nova projeto por explorar la planeto Venero. Ye 22 octobro la probilo
atingis Venero ed esis pozata aden orbito cirkum la planeto; la terveno-vehilo separis su de la orbito-vehilo e decensis vers la surfaco. Dum la
decenso, mezurili notis atmosferala preso, vento-rapideso, temperaturo e humideso. Parafali diminutis la rapideso di la terveno-vehilo, ed ol
atingis la surfaco ye rapideso sep metri/sekundo. Fotografuri transmisesis a la orbito-vehilo, qua sendis oli a Tero; oli esis la unesma imaji
de la surfaco di Venero. Oli montris inklinita tereno kun desordinita roki qui havis akuta anguli; on povis dicernar detali til 100m de la
abordilo. Ye la surfaco, temperaturo esis 485C ed atmosferala preso esis 90-opla de ta di Tero. Venera 10, qua lansesis ye 14 junio, anke esis
sucesoza; olua terveno-vehilo atingis la Venerala surfaco ye 25 oktobro; fotografuri montris plana dezerta ceno.
La atachita imajo esas pikuro di Hollerith-mashino.
Ye ca dio, 15 junio...
1914. La libro Dubliners, kolekturo de kurta rakonti da la Irlandana skribisto James Joyce, unesmafoye aparis. Kelka de la rakonti aparis en revui
en Irlando en 1904; en la sequanta yari il plurafoye esforcis obtenar kontrato kun libro-editerio. En la edituro di 1914, 1250 kopiuri esis imprimata;
kritikisti ne esis favoroza e vendado esis lenta; ye la fino di la yaro, nur 379 kopiuri esis vendita. Dubliners nuntempe esas egardata kom la unesma
notenda libro di la verkaro di Joyce. La dek-e-kin rakonti traktas, en naturalista maniero, vivi di homi di la meza klaso en Dublin. Kelka de la
karakteri plu tarde videsas en mikra roli en Ulysses, la maxim famoza romano da Joyce, qua aparis en 1922.
1919. La unesma voyajo trans la Atlantiko per aeroplano esis kompleta. La voyajo esis iniciata da konkurso reklamata en la jurnalo The Daily Mail
di London, en aprilo 1913: premio di 10000 pundi esis ofrata a ti qui flugis de Nord-Amerika a Britania od Irlando en 72 hori. Pro la mondo-milito,
la konkurso ajornesis til 1918. John Alcock, aviacisto depos 1912, ed Arthur Whitten Brown, injeniero qua havis experienco pri aerala navigado,
komencis la flugo de St Johns, Nov-Lando, en aeroplano fabrikita da Vickers, ye 14 junio, 13.58 kloki; nur un altra konkursanta grupo esis ibe,
qua ne esis pronta por flugo. La aeroplano portis 3900 litri de gazolino; ol flugis ye alteso inter maro-nivelo e 3700 m. La voyajo finis, pos
16 hori 28 minuti, e 3040 km, en marsho proxim Clifden, Galway-komtio, Irlando; Alcock e Brown ganis la premio.
La atachita imajo esas fotografuro di James Joyce en 1939.
Ye ca dio, 22 junio...
1611. En la navo Discovery, dum expediciono en Nord-Amerika explorante posibla nord-westa voyo vers la Pacifiko, membri di la nav-trupo
rebeleskis kontre la kapitano Henry Hudson. Li pasabis kelka semani ye la litoro di la nuntempe-nomizita Hudson-bayo, esforcante trovar westala
voyo; la navo pose divenabis kaptita en glacio dum la vintro. Kelka navani, deskontenta pro la agadi di Hudson e deziranta ne pluse explorar,
pozis il, ilua filiulo e sep altra de la nav-trupo aden shalupo, e la rebeli komencis eventoza voyajo retroe vers Europa; la shalupo esis
nultempe pluse vidata. Arivinte en Anglia, kelka de la sep posvivanta rebeli subisis legala proceso; ili esis akuzata pro ocido, vice rebeleso,
e li fine esis absolvata. Teorio esas ke ili, posedanta importanta informeso pri la expediciono, esis tro valorozo por exekutesar.
1978. Satelito di la nana planeto Plutono esis deskovrata. Usana astronomo James Christy, explorante imaji di Plutono prenita dum antea monati,
remarkis ke Plutono semblis esar plulongigita; serio de imaji montris ke ca plulongigo movis de un latero a la altra, kun ciklo 6,4 terala dii,
quo esas sama kam la rotaco-periodo di Plutono. Explorante plusa imaji, prenita plura yari antee, il trovis la sama plulongigo. Christy donis
la nomo Charon a la nova satelito. Imaji di Plutono e ca satelito esas facile distingata per plu moderna teleskopi. Ni savas ke Charon havas
diametro 1207 km (quo esas cirkume duimo de la diametro di Plutono), ed esas cirkume 20000 km de Plutono. Dum recenta yari, quar plusa sateliti
di Plutono esis trovata.
La atachita imajo esas mapo montranta la voyaji di Henry Hudson.
Ye ca dio, 29 junio...
1613. En London, la Globe-teatro destruktesis pro fairo dum pleado di Henry VIII, dramato da William Shakespeare. Teatrala kanono mispafis,
quo acendis ligna trabi e paliizita tekto. Esis nula morti o vunduri. La Globe konstruktesis en 1599; la proprietanti esis aktori, e ye la
inicio di la spekulado Shakespeare posedis un aciono, olqua esis okimo di la proprietajo. Pos la fairo, nova teatro kontruktesis en 1614, qua
funcionis til 1642; en ta yaro, omna teatri en London esis klozata, pro impero di la guvernerio direktata da Oliver Cromwell. En 1644 la Globe
esis demolisata, ed apartemento esis konstruktata.
1801. La kompozisto Ludwig van Beethoven, en letro a sua amiko de yuneso Franz Wegeler, skribis pri sua surdeso; il tale unesmafoye mencionis
ol, qua divenis sempre plu severa dum la vivo. En la letro, Beethoven skribis ke lua kariero standas bone; ke lua saneso ne esas bona, durante
sufrante pro koliko. Il multe skribis pri sua surdeso: ke konversado esas kelkatempe desfacila; ke il, pro sua profesiono, ne audacas dicar ad
altri ke il esas surda. Il suplikis Wegeler, ne mencionar lua surdeso ad irgu. Franz Wegeler pasis sua frua yari en Bonn ube il konocis Beethoven,
ed il divenis distingita mediko; il skribis biografio di la kompozisto, olqua aparis en 1838.
La du atachita imaji esas (1) la destrukto di Sodom e Gomorrah, piktita da John Martin en 1852; (2) la Globe-teatro.
Ye ca dio, 6 julio...
1553. En Anglia, rejulo Edward 6ma mortis, evante 15 yari. Il divenabis rejo en 1547; il esis inteligenta puero, e recevis multa edukado; dum ilua
kurta regno il avancigis edukado, establisante plura nova skoli. Dum la lasta yaro ilua saneso divenis sempre plu mala. Ilua protektanto esis la Duko
di Northumberland; kom Protestanto, Edward asentis a la opiniono di la Duko, ke la sucedanta rejo mustus ne esar Mary (mi-fratino di Edward), qua
esis Katolika. La projeto di la Duko esis entronigar Siniorino Jane Grey, a qua la filiulo di la Duko esis recente mariajata; ed elqua esis
pos-nepotino di rejo Henry 7ma. Jane, evante 15 yari, esis proklamata kom rejino ye 10 julio 1553. Ca projeto esis des-estimata da la nobelaro,
e la publiko favoris Mary; la regno di Jane finis pos non dii, e Mary divenis rejino. Jane plu tarde esis exekutata.
1923. La konstituco di la Soviet-Uniono esis aprobata da la Omna-unionala Centrala Exekuto-Komitato. La procedo komencis ye 30 decembro 1922, kande
la unesma Kongreso di Sovieti aprobis Deklaro di Uniono e Kontrato di Uniono. Justifikante, la Deklaro mencionis la ne-suficanteso di la izolita
esforci di singla Republiki vers ekonomiala ri-konstrukto, e la komuna lukto kontre kapitalista encirkligo. Komisitaro esis nominata por produktar
skisuro di la konstituco. Rezolvesis ke nacionala reprezentado facesus per du-chambra Centrala Exekuto-Komitato: Konsilantaro di la Uniono, e
Konsilantaro di Nacionesi. Exterlandala aferi, exterlandala komercado e statala sekureso esus exkluziva domeno di centrala autoritati. Formala
konfirmo di la nova konstituco sequis en la duesma Kongreso di Sovieti ye 13 januaro 1924.
La atachita imajo esas pikturo di Jane Grey.
Ye ca dio, 13 julio...
1930. En Uruguay, la unesma mondala futbalo-konkurso komencis. Ca loko selektabis da FIFA (la federuro internaciona por asociuro-futbalo) pro ke en ta
yaro Uruguay celebris cent yari di olua unesma konstituco; anke, la futbalo-esquadro di Uruguay esis sucesoza ye la Olimpiala Ludi di 1928. Pro
desfacileso di voyajado, la plu multa de la 13 esquadri en la konkurso esis de suda Amerika; ultre ti, 6 landi exter ca kontinento esis reprezentata: Belgia,
Francia, Mexikia, Rumania, Usa e Yugoslavia. Omna ludi eventis en Montevideo, la plu multa ye la Estadio Centenario, qua esis konstruktita por ca konkurso.
La mi-finali esis inter Usa ed Arjentinia, en qua Arjentinia esis vinkoza (6-1); ed inter Yugoslavia ed Uruguay, en qua Uruguay esis vinkoza (6-1). En la
finalo, qua eventis ye 30 julio, Uruguay vinkis Arjentinia (4-2).
1995. La kosmo-navo Galileo, atinginte disto 80 milion km de la planeto Jupitero, desligis sondilo por explorar la planeto. Galileo departabis de Tero
ye 18 oktobro 1989, desligite de Space-Shuttle Atlantis; por atingar la orbito di Jupitero, ol pasis Venuso e dufoye pasis Tero, utiligante olia
graviteso por ganar momento. Ol exploris Venuso dum la paso, e survoye a Jupitero ol exploris (per kosmo-navo, unesmafoye) du asteroidi. La sondilo,
desligita ye ca dio, decensis vers Jupitero e transmisis informeso a Galileo dum 57 minuti, ante ke kontakto esis perdata. Ca informeso indikis la
existo di intensa radiiva zono, 50 000 km super la nubi di la planeto, e forta venti, di cirkume 640 m/sec. Dum sequanta yari, Galileo exploris la
sateliti di Jupitero, plurafoye pasante Europa, Callisto ed Io.
La atachita imajo esas fotografuro di la arivo di aero-navo R34 ye Mineola.
Ye ca dio, 20 julio...
1976. La kosmo-probilo Viking 1 atingis la surfaco di Marso. Ye 20 agosto 1975 la kosmo-navo, qua konsistis de orbitanto e tervenanto, lansesis de Kabo
Canaveral; ol eniris orbito cirkum Marso ye 19 junio 1976. Ciencisti selektis apta terveno-loko, per regardado di fotografuri di la surfaco transmisita
da la orbitanto. Kande la tervenanto arivis ye la surfaco, ol transmisis kolorizita fotografuri di la cirkumajo; ol registragis temperaturo de -86C
til -33C; tamen la sismografo ne funcionis. Brakio kolektis specimeno de la sulo, qua esis analizata; organika kompozuri ne esis trovata. La tervenanto
duris transmisar informeso til 1 februaro 1983. Lo esis la unesma sucesoza projeto en qua probilo tervenis sur Marso; la plu frua Mars 3, di USSR en 1971,
cesis funcionar 20 sekundi pos ke ol atingis la surfaco.
1985. La restaji di la navo Nuestra Senora de Atocha, Hispana galiono naufrajinta en 1622, esis trovata, da Usana deskovristo Mel Fisher (1922-1998). Il
esis serchanta ca navo dum multa yari; il ja deskovrabis plura naufrajinta navi en la maro apud Florida, Usa. La Atocha portis granda quantesi de kupro,
arjento, oro, gemi ed altraji de la portui Cartagena (en nuntempa Kolumbia) e Portobelo (en nuntempa Panama). Survoye a Hispania, ye 6 septembro 1622,
pulsita adsur rifo en uragano, 56 km weste de Key West en nuntempa Florida, ol naufrajis; omnu dronesis ecepte tri maristi e du sklavi. La navo Santa
Margarita, simile kargita, esis perdita en la sama tempesto; olua kargajo lore esis parte salvata, tamen la Atocha esis ne trovata til 1985. La perdo di
la kargajo di la Atocha e la Santa Margarita detrimentis la ekonomio di Hispania dum plura yari.
La du atachita imaji esas (1) unesma kolorizita fotografuro di la surfaco di Marso, prenita da la tervenanto di Viking 1 ye
21 julio 1976; (2) kanono de la navo Atocha.
Ye ca dio, 27 julio...
1867. La kompozisto Enrique Granados naskis en Lleida, Katalunia. Ilua patro Calixto Granados esis Hispana armeo-kapitano. Kom yunulo il studiis
piano en Barcelona; de 1887 til 1889 il studiis en Paris kun profesoro di la konservatorio. Il debutis kom pianisto en Barcelona en 1890, atraktante
la atenco di rejo Alfonso 13ma di Hispania. Dum sequanta yari il ganis lokala suceso kom pianisto e kompozisto di lejera operi. Ilua maxim famoza
verko esis le Goyescas por piano, qui esis impresuri di pikturi da Goya; oli esis unesme pleata en Barcelona en 1911, ed en Paris en 1914. Il
skribis opero de la muziko en Goyescas; Granados voyajis a Nova-York ube ol esis pleata ye la opero-domo Metropolitan en januaro 1916, ed esis bone
recevata. Il mortis ye 24 marto 1916 en la Atlantiko dum la retro-voyajo, pos ke la navo frapesis da torpedo.
1949. La unesma flugo eventis di prototipo di la unesma komercala sprico-aeroplano, la de Havilland DH 106 Comet. Ol esis povizata da du pari de
turboreaktori, pozita interne di la ali apud la trunko di la aeroplano. La Comet esis developata da De Havilland en Hatfield, Hertfordshire Anglia;
ca flugo, de la aviaco-hangaro di la kompanio en Hatfield, duris 31 minuti. Duesma prototipo facis unesma flugo en 1950. Tala aeroplano esis en
nova kategorio di aviacilo, do kompleta probado esis granda procedo. En mayo 1952 esis unesma flugo di Comet portanta bilieto-paganta pasajanti. Dum
la frua yari di reguloza flugo, ula grava acidenti necesigis modifiki di la desegnuro.
La atachita imajo esas fotografuro di Enrique Granados en 1914.
Ye ca dio, 24 agosto...
1456. Ula kopiuro di la Biblo, imprimita da Johannes Gutenberg, nuntempe en la Bibliotheque nationale en Paris, montras ca dato. Ol esas un de
la serio di cirkume 200 kopiuri di la Biblo, qui havas 42 linei en pagino, imprimita dum la 1450-yardeko. La plu multa esis imprimata sur papero, kelka
sur velino. Gutenberg komencis imprimado-komerco en Mainz en 1450. Ilua metodo di imprimado per movebla tipo esis tre influiva en Europa. En 1456 il
perdis sua komercala posedaji pro ne-pago di debajo; ilua posa kariero esis obskura.
1989. La kosmosondilo Voyager 2 facis finala paso di planeto, ante ke ol livis la sunala sistemo. Ca vehilo, lansita ye 20 agosto 1977, pasis e
studiis Jupitero en 1979, Saturno en 1981 ed Urano en 1986. Ye ca dio en 1989, pasante proxim Neptuno, ol flugis cirkume 4950 km super la nubi di
la planeto. La instrumenti di la sondilo ankore funcionis dum la renkontro kun Neptuno: observante la atmosfero, ol notis venti di 1100 km/horo;
la atmosfero kontenis metano, qua donas la blua aspekto a la planeto, e hidrogeno. Ol studiis Triton, la maxim granda satelito di Neptuno,
fotografante 40% di la surfaco. En novembro 1998 kelka instrumenti esis extingata por konservar povo; altra instrumenti ankore funcionas,
ed plusa informeso de li esas expektata til adminime 2025.
La atachita imajo esas fotografuro di Neptuno, prenita da Voyager 2.
Ye ca dio, 31 agosto...
1906. Exploristo Roald Amundsen, en la navo Gjoea, atingis la urbo Nome ye la litoro di Alaska; lo esis la fino di expediciono por trovar
nord-westa pasajo de la Atlantiko a la Pacifiko. Tala voyajo esis antee probita da multa exploristi. La Gjoea departis de Kristiania (nuna Oslo)
ye 16 junio 1903. Plusa skopo di la expediciono esis trovar la norda magnetala polo ed observar la magnetala feldo dum longa periodo. La navo
restis dum du yari an King William Island, nuna Gjoea Haven en norda Kanada, por prenar ta observadi, e por praktikar voyajado sur la vicina
arktika tereno (quo divenis utila kande Amundsen esis en Antarktika). Ye 17 agosto 1905 la navala voyajo rikomencis. Pos quar dii li pauzis ye
Kabo Colbourne, qua esis ja atingita da navi de la westo; to signifikis ke la transiro esis sucesoza.
1928. Eventis en Berlin la unesma pleado di Die Dreigroschenoper, da kompozisto Kurt Weill e dramatisto Bertold Brecht. Ol fondesis sur la
balado-opero The Beggar's Opera di 1728, da Angla skribisto John Gay, olqua esis satiro di Italiana operi, la karakteri esante furtisti e
debochistini. Die Dreigroschenoper utiligis la sama karakteri e simila rakonto, qua eventas en London en la 19ma yarcento. La muziko da Weill,
por mikra orkestro, esis influata da jaz-muziko. La opero, pos iniciala povra recevado, balde esis sucesoza. La kansono Die Moritat von Mackie
Messer, qua ye la komenco di la opero introduktas la karaktero Macheath, deskriptante ilua violentemeso, esis tradukata aden la Angla en Usana
produkturo di la opero di 1954; kom Mack the Knife; ca versiono di la kansono divenis populara.
La atachita imajo esas pikturo di rejulo Henry 5ma di Anglia.
Ye ca dio, 7 septembro...
1842. La opero "Vivo por la Caro", da Mikhail Glinka, esis unesmafoye pleata en Moskva, pos olua apertala pleo en St Petersburg ye 27 novembro 1836.
Glinka esis la unesma Rusa kompozisto qua divenis bone konocata, ed il esis influiva por futura Rusa kompozisti. "Vivo por la Caro" esis la unesma di
du operi da Glinka. Fondita sur faktala eventi di 1613, la rakonto esas pri rurano Ivan Susanin, qua sakrifikas sua vivo por salvar la vivo di Caro
Mikhail, kande il misduktas Polona soldati qui intencas kaptar la Caro. Caro Nikolai 1ma ipsa havis intereso pri la skribado di ca opero, ed il
sugestis la titulo, vice la originala titulo Ivan Susanin. La opero esis bone recevata. Futura Rusa operi, influita da ca verko, simile traktis
nacionala historiala temi.
1936. La Tasmaniana tigro, o thylacine (Thylacinus cynocephalus) divenis extingita, ye la morto di la lasta di la speco, en la zoologiala gardeno
en Hobart, Tasmania. La thylacine aspektis quale volfo, tamen lu esis marsupialo quale la kangaruo; lu havis stripoza dorso quale tigro. Segun supozajo,
lu habitis Australia til cirkume du mil yari ante nun, ma nombri di la speco diminutis til extingeso pos la arivo di la "dingo" (Canis lupus dingo).
Multa ankore habitis Tasmania kande Europana koloniisti arivis. Li esis ocidata da farmisti qui anxiis pri sua animali; e li esis chasata kom vildi.
La lasta sovaja thylacine esis ocidata en 1930, da farmisto en la nord-esto di Tasmania.
La atachita imajo esas fotografuro di thylacine, cirkume 1906.
Ye 14 septembro...
1752. En Britania e lua kolonii, la Gregoriana kalendario (propozita da Papo Gregorius 13ma en 1582) esis adoptata, remplasigante la Juliana kalendario.
Por sinkronigo kun altra landi en Europa qui ja adoptabis la Gregoriana kalendario, plura dii esis omisata; tale, la dio pos merkurdio 2ma di septembro
1752 esis jovdio 14ma di septembro. La desaparo di 11 dii produktis desquieteso; komercisti previdis desfacilaji pri periodi stipulita en komercala kontrati;
altra homi desaprobis la chanji di supozeble fixa festo-dii, o timis ke 11 dii di lia vivo esas perdata; la frazo "Retro-donez a ni nia 11 dii!" esis audata.
1959. La kosmosondilo Luna 2, lansita ye 12 septembro, kolizionis kun la luno. Ol esis la unesma objekto facita da homi qua atingis la luno. La projeto di
USSR por explorar la luno komencis per lanseso di kosmonavo ye 23 septembro 1958; ca esforco faliis 93 sekundi pos lanseso. La quaresma esforco, Luna 1,
lansita ye 2 januaro 1959, esis la unesma navo qua eskapis de la graviteso di Tero, tamen ol faliis frapar la luno. Luna 2, la sisesma esforco, frapis
la luno ye cirkume latitudo 30 gradi N e longitudo 0 gradi. Ol portis magneto-mezurilo e radiado-trovili. Dum la proximesko a la luno, ol mezuris nula
signifikiva magnetala feldo, e nula radiado-zono.
La atachita imajo esas graburo di Hugh O'Neill, Komto di Tyrone (c.1550-1616).
Ye ca dio, 21 septembro...
1872. Exploristo Peter Egerton-Waburton (1813-1889) departis de Adelaide, kun sis altra homuli e 17 kameli, vers la mezo di Australia; la skopo esis
trovar voyo a Perth ye la westo e survoye trovar la qualeso di la tereno. Li atingis Alice Springs frue en 1873 e komencis voyajar vers la westo ye
15 aprilo 1873. Li sufris pro granda varmeso kun nemulta aquo; li travivis per ocidar kameli por lia karno. Li esis la unesma Europani qui transiris
la Granda Sabloza Dezerto. Li arivis ye la fluvio Oakover, cirkume 1200 km norde de Perth, Warburton preske mortante e ligate adsur un de la du restanta
kameli. Omni posvivis; segun Waburton, li posvivis pro la savo di la indijena membro di la expediciono.
1970. La kosmonavo Luna 16 lansis su de la surfaco de la luno, por retrovoyajar a Tero kun specimeno di sulo. Ca projeto di USSR esis la unesma sucesoza
esforco, pos kin nesucesoza esforci, automate querar sulo-specimeno de la luno. Luna 16 lansesis de Tero ye 12 septembro ed atingis orbito cirkum la luno
ye 17 septembro. Sis minuti pos ke ol komencis decenso ye 20 septembro, ol atingis la surfaco. Borilo penetris til 35 mm sub la surfaco, e specimeno esis
prenata e pozata en la kosmonavo. La vehilo kun specimeno atingis Tero, ye Kazakhstan, per parafalo dum la finala decenso, ye 24 septembro.
La atachita imajo esas fotografuro di Luna 16.
Ye 28 septembro...
1106. Rejulo Henry 1ma di Anglia vinkis sua fratulo Robert ye la batalio di Tinchebrai, en Normandia, e tale divenis duko di Normandia. Henry asumis
la rolo di rejulo di Anglia en agosto 1100 ye la morto di lua fratulo William 2ma; lua altra fratulo Robert, qua esis plu olda kam Henry ed expektis
divenar rejo, esabis ye la unesma kruco-milito depos 1096; ye lua retroveno a Normandia en septembro 1100, Henry recente esis kronizita. La disputo
inter la fratuli, qua inkluzis invado di Anglia da armeo di Robert, finis kande Henry invadis Normandia. La batalio ye Tinchebrai esis kurta ed esis
nemulta vunditi e morti: forsan 100-200. Pos lua vinkeso, Robert esis duktata ad Anglia e dum-vive enkarcerigata; il mortis en 1134.
1858. La Kometo di Donati, la maxim brilanta kometo depos la Granda Kometo di 1811, esis fotografata ye la observatorio di la kolegio di Harvard,
Usa, da la direktisto di la kolegio, William C Bond; la expozo-tempo esis sis minuti, e la fotografuro montris la nukleo e kelka nebulozeso. Ol esis
la unesma fotografuro di kometo. La deskovristo di la kometo, Giovanni Battista Donati, komencis laborar ye la Observatorio di Firenze en 1852, e
divenis olua direktisto en 1864. Il deskovris sis nova kometi (inkluzanta la Kometo di Donati en 1858) inter 1854 e 1864. Il esis pioniro di
spektroskopio di kometi, per qua on povis deskovrar olia kompozaji.
La atachita imajo esas pikturo di la batalio di Tinchebrai.
Ye ca dio, 5 oktobro...
1880. La kompozisto Jacques Offenbach mortis. Dum plura yari il sufrabis pro goto, ed il ofte esis portata a teatro en stulo. En la lasta
yari ilua saneso divenis sempre plu mala. Skribante la muziko por "Les contes d'Hoffmann", il timis ke il ne vivos por kompletigar la
verko. Ca verko havis libreto da Jules Barbier; il skribabis dramato pri rakonti da E T A Hoffmann, olquan Offenbach vidabis en 1851. Offenbach
skribis la piano-particiono, e la orkestrala versiono di la prologo ed unesma akto, ante lua morto. "Les contes d'Hoffmann" esis unesmafoye pleata,
ye l'Opéra-Comique en Paris, ye 10 februaro 1881.
1930. La aeronavo R101 kolizionis kun la tero proxim Beauvais en Francia; 48 de la 52 pasajeri mortis. R101 esis konstruktata en 1929; lo esis
parto di projeto di la guvernado di Britania, por developar civila aeronavi por longa voyaji. Ol lore esis la maxim granda aeronavo (longeso 223m)
en la mondo. Probala flugi eventis de oktobro 1929 til septembro 1930; esis multa problemi e modifiki. La voyajo inaugurala, a Karachi, komencis ye
4 oktobro 1930; la aeronavo portis ministro por aerala aferi Christopher Thomson, ed altra aerala eminenti. Thomson esis un de la mortinti. La
dizastro di la koliziono finigis la developo di aeronavi en Britania.
La atachita imajo esas fotografuro di la restajo di aeronavo R101 pos la acidento.
Ye ca dio, 12 oktobro...
1654. Granda explozo eventis en Delft, Nederlando. Cirkume 30 tuni de fusil-pulvero, en magazino en la distrikto Doelenkwartier, acidentale
explozis; plu kam 100 homi mortis e multa altri esis vundata, e granda parto di Delft destruktesis. La piktisto Carel Fabritius, qua esis
notenda studiinto di Rembrandt en Amsterdam, mortis pro vunduri pos la explozo, evante 32 yari. Esas konjektata ke Fabritius esis docero
di Jan Vermeer, qua rezidis en Delft.
1972. Usana kosmosondilo Mariner 9, en orbito cirkum Marso, prenis fotografuri di la norda polo di la planeto. Ol lansesis de Tero ye
30 mayo 1971, 11 dii pos la lanseso di Mars 2 (di USSR); ol establisis orbito cirkum Marso ye 14 novembro 1971, esante la unesma sondilo
atingar orbito cirkum altra planeto (13 dii ante ke Mars 2 atingis sua orbito). La skopo di Mariner 9 esis fotografar la planeto, quon il
facis de novembro 1971; fotografuri prenita ante la mezo di januaro 1972 ne montris multa detali, pro granda polvo-sturmo sur la planeto.
La sondilo prenis 7329 fotografuri, kovrante 85% di la surfaco. La lasta kontakto kun la sondilo esis ye 27 oktobro 1972.
La atachita imajo esas pikturo di Rudolf 2ma, da Hans von Aachen.
Ye ca dio, 19 oktobro...
1845. En Dresden, la opero Tannhaeuser, da Richard Wagner, esis unesmafoye pleata. Wagner komencis kompozar la verko en la somero di 1843 ed ol
esis kompleta en aprilo 1845, la uverturo esante la lasta parto skribita. La rakonto eventas ye la kastelo di Wartburg en la 14ma yarcento, ube la
landgravo di la valo di Thuringia aranjas konkurso di Minnesaenger (trubaduri). Wagner, ne tote kontenta pri la opero ye la unesma pleado, facis
multa chanji por olua pleo en Paris en 1861.
1967. Usana kosmosondilo Mariner 5 preterpasis Venuso, ye disto 4094 km de la planeto. Ol lansesis ye 14 junio 1967. Ol ne portis fotografili; ol
portis diversa mezurili, por mezurar radiado e magnetala feldo ed altraji. Dum la preterpaso, la sondilo trovis nula radiado-zoni tenata da la
magentala feldo di la planeto; la surfacala temperaturo esis 527 Celsius, e la preso esis 75- til 100-foyi di Terala preso. Mariner 5 esis la
duesma Usana sondilo qua atingis Venuso; la unesma, Mariner 2, esis anke la unesma sondilo de irga lando qua vizitis altra planeto, atingante
disto 34762 km de Venuso en 1962 e facante mezuradi.
La atachita imajo esas fotografuro di Mariner 5.
Ye 26 oktobro...
1825. La Erie-kanalo, qua konektis la fluvio Hudson, en la stato Nova-York, kun lago Erie, un de la Granda Lagi di nord-Amerika, esis apertata. La
projeto esis propozata en 1807 e konstruktado komencis en 1817. La longeso di la kanalo esis 584 km. La kusto di transportado, en epoko ante fervoyi,
tale divenis multe plu chipa. La kanalo efektigis granda augmento di la populo en la westo di la stato Nova-York, e faciligis koloniizado di regioni
plu fore vers la westo di Usa. Esas supozata ke la kanalo efektigis la suceso di la urbo Nova-York, tale ke ol divenis la maxim granda portuo ye la
esta marbordo di Usa.
1985. La proprieto di Uluru ("Ayer's Rock"), granda petra saliajo en la mezo di Australia, esis donata da la guvernerio di Australia a la lokala
Pitjantjatjara-indijeni. Kondiciono esis ke le Anangu, la tradicionala proprietanti di Uluru, lugus ol a la agenterio por nacionala parki e sovaja
animali dum periodo di 99 yari, e ke ol esus kune administrata. La indijeni di mez-Australia konocis la roko de plura mil yari, e li havas legendi
pri olua kreeso. Ol esis unesmafoye vidata da Europani en 1872; ol recevis la nomo "Ayer's Rock" por la lora chefo di Suda Australia, Henry Ayers.
La atachita imajo esas fotografuro di Uluru.
Ye ca dio, 2 novembro...
1889. Norda Dakota e Suda Dakota divenis stati di Usa. La regiono esis parto di la granda areo en la mezo di nord-Amerika komprita de Francia en 1803
(la Louisiana Kompro). Pos ke Minnesota (qua esabis parto di la regiono) divenis stato en 1858, Dakota-teritorio esis establisata en 1861. (Dakota
esis la nomo di tribuo di le Sioux qua okupis la teritorio.) Ol komence inkluzis parti de nuna Montana e Wyoming; en 1868, pos kreeso di nova
teritorii de la regiono, le Dakota havis la nuna formo. La veno di fervoyi augmentis la populo. Esis du centri di populo, en la nord-esto e
sud-esto di la teritorio; la teritorio esis dividata aden du parti, e divenis du stati en 1889.
1930. Tafari Makonnen Woldemikael, regento di Etiopia depos 1916, esis kronizata kom imperiestro Haile Selassie ("Povo di la Triuneso"). Il
naskis en 1892, ed il esis heredanto di dinastio qua esis decendanti di rejulo Solomon e la rejino di Sheba. En 1916, pos la destronizo di
Iyasu 5ma, Zewditu, onklino di Iyasu, divenis imperiestrino di Etiopia, e Tafari divenis regento, kom Ras Tafari (Princo Tafari). Il divenis
imperiestro en 1930 ye la morto di Zewditu. Il esis destronizata da la armeo di Etiopia en 1974, ed esis enkarcerigata en la Granda Palaco; il
mortis en 1975.
La atachita imajo esas mapo di Dakota e vicina teritorii di Usa en 1866.
Ye ca dio, 9 novembro...
1967. La Usana kosmosondilo Surveyor 6 atingis la surfaco di la luno. La skopo di la Surveyor-projeto esis demonstrar la praktikebleso di dolce
atingar la surfaco di la luno; esis sep kosmosondili en la serii, qui lansesis de 1966 til 1968, di qui kin esis sucesoza. Surveyor 6 lansesis ye
7 novembro 1967; pos arivo, ol transmisis preske 30000 imaji ante la lunala nokto qua komencis ye 24 novembro. Ol esis la unesma sondilo qua lansesis
de la lunala surfaco: ye 17 novembro ol levis su til alteso 3 metri, e ri-atingis la surfaco ye 2,5 metri de la originala loko. Ol pose fotografis
olua antea pedotraci por trovar mekanikala propraji di la sulo; ol prenis plusa fotografuri per qui, kun fotografuri ante la movo, stereoskopala imaji
esis obtenata.
1994. La ne-stabila kemiala elemento darmstatio unesmafoye kreesis, en la Instituto por Explorado di Pezoza Ioni, en Darmstadt, Germania. Olua
atomala nombro esas 110, ed ol esas en grupo 10 di la periodala tabelo di elementi. Olua maxim stabila izotopo, darmstatio-281, havas duimo-vivo 11
sekundi. Un atomo di darmstatio-269 trovesis ye ca dio, kande plombo-208 esis bombardata per nuklei di nikelo-62. La elemento ne existas naturale e
la kemiala propraji ne esas savata; esas konjektata ke olua propraji esus quale ti di altra elementi di grupo 10: nikelo, paladio e platino.
La atachita imajo esas fotografuro di la futura Edward 7ma kun Alexandra di Dania en 1862.
Ye ca dio, 16 novembro...
1272. Henry 3ma rejo di Anglia mortis, evante 65 yari. Il esabis rejo depos 1216; ilua regno lore esis la maxim longa di irga Angla rejo. En la
lasta yari il divenis febla ed ilua filiulo Edward, qua sucedis Henry ye lua morto, agis kom guvernestro, dum ke Henry esis grandaparte okupata pri
ri-konstruktado di la Abadeyo di Westminster. Il volis ke il esez enterigata ibe, e ke ca edifico remplasez la Abadeyo di Fontevraud, en Anjou,
Francia, kom kustumala enterigeyo di Angla reji.
1895. La kompozisto Paul Hindemith naskis, en Frankfurt-am-Main, Germania. Dum yuneso il studiis violino, ed en 1914 il divenis profesionala
violinisto; en 1921 il fondis kordeto-quarteto, pleanta la alto. Frue en lua kariero il kompozis kelka verki qui ganis multa intereso pro lia moderneso;
kelke plu tarde il developis plu simpla stilo e kreis tre multa kompozuri por diversa mikra instrumentala grupi. Pos 1930 il kompozis grandaparte por
orkestro. En 1935 il kompletigis opero "Mathis de Mahler", pri la piktisto Matthias Grünewald. De 1940 il rezidis en Usa. Ilua maxim famoza verko
esas la Simfoniala Metamorfosuro di Temi da Carl Maria von Weber, skribita en 1943.
1965. La kosmosondilo Venera 3 lansesis de Baikonur. La Venera-projeto di USSR, por explorar la planeto Venuso, komencis en 1961; Venera 3 esis la
unesma de la serio qua sucesoze eskapis de Terala orbito. La sondilo kontenis instrumenti por registragar la preso, temperaturo e kompozeso di la
Venusala atmosfero; la intenco esis ke ol transmisus ca informeso pos dolca terveno, per parafalo, sur la planeto. Tamen la sondilo cesis funcionar
ye 16 februaro 1966, ed ol kolizionis kun Venuso ye 1 marto sen transmisar informeso. Ol esis la unesma objekto de Tero qua atingis altra planeto.
La atachita imajo esas fotografuro di Paul Hindemith en Usa en 1945.
Ye ca dio, 23 novembro...
1834. La verko "Harold en Italia", por alto ed orkestro, da Hector Berlioz, esis unesmafoye pleata. Ol esis inspirata da la poemo "Childe
Harold's Pilgrimage" da Byron. Berlioz kompozis ol por Niccolo Paganini, qua recente aquirabis alto facita da Stradivarius e demandis nova
kompozuro en qua il povis plear sua instrumento. Tamen Paganini, plu tarde regardante la kompleta verko, ne deziris plear ol pro ke la parto
por alto ne esas suficante salianta; il ne partoprenis la unesma pleado. Kande il unesmafoye audis la verko en decembro 1838, il multe prizis
ol ed il sendis gratulanta mesajo a Berlioz, kun 20000 franki.
1890. Willem 3ma, rejulo di Nederlando e granda duko di Luxemburgia de 1849, mortis. Il havis tri filiuli, qui omne ante-mortis il, ed un
filiino, Wilhelmina, qua divenis rejino di Nederlando. En Luxemburgia, Adolphe, duko di Nassau til 1866, tre distanta kuzulo di Willem 3ma, esis
la sucedanta granda duko. Wilhelmina naskis en 1880, e dum frua yari elua matro, Emma di Waldeck e Pyrmont, esis regento. En 1898 el esis
entronigata; el esis rejino di Nederlando til abdiko en 1948. El mortis en 1962.
La atachita imajo montras pagini de la "tabulae alfonsinae".
Ye 30 novembro...
1885. En Paris, la opero "Le Cid" da Jules Massenet, esis unesmafoye pleata. Jules Grévy, prezidanto di Francia, esis en la audantaro. Olua fonto esis
dramato di sama nomo da Pierre Corneille, unesmafoye vidita en 1637. "El Cid" esis Rodrigo Diaz de Vivar, Kastiliana nobelo e militarala duktanto en la
11ma yarcento. La opero da Massenet esis multafoye pleata dum kelka yari, ma nuntempe ol esas konocata nur pro la baleto-muziko por orkestro, qua inkluzas
dansi de diversa regioni di Hispania.
1936. La Kristala Palaco (Crystal Palace), grandega strukturo en London, destruktesis pro fairo. La edifico, de vitro-plaki e tenua koloni de
gis-fero, konstruktesis en Hyde-parko por la Granda Expozo di 1851; olua longeso esis 564 m ed alteso esis 39 m. Pos la expozo, ol esis ri-konstruktata
en 1854 en altra parto di London. Dum la vespero di ca dio, mikra fairo deskovresis, qua rapide extensis su; malgre la arivo di 89 fairo-vehili, la
strukturo esis destruktata pos kelka hori.
La atachita imajo esas fotografuro di la Kristala Palaco destruktata pro fairo en 1936.
Ye ca dio, 7 decembro...
185. La supernovo SN185 esis vidata. Ol observesis da Chiniana astronomi, qui deskriptis ol kom "gasto-stelo"; ol restis videbla en la cielo dum
ok monati. Ne quale altra "gast-steli", t.e. kometi, ol ne rapide progresis trans la cielo. Co esis la maxim frua konocata observado di
supernovo. La nuna gasoza shelo RCW86 probable esas la restajo di ca supernovo. Olua disto esas cirkume 9100 lumo-yari. Recenta studiado di la
radiado di RCW86 montras ke ol havas evo qua semblas konfirmar ke ol esas SN185.
1972. Apollo 17, la lasta spaconavo en qua homi voyajis a la luno, esis lansata. La navo portis Eugene Cernan, Ronald Evans e geologo Harrison
Schmitt; Cernan e Schmitt arivis ye la surfaco di la luno ye 11 decembro, dum ke Evans esis en orbito cirkum la luno. La du facis tri exkursi per
specala vehilo, dum qui li kolektis specimeni di petro e facis altra taski; singla exkurso duris cirkume sep hori. La tota disto di voyajado en la
vehilo esis 35,9 km; la maxim granda disto de lia navo esis 7,6 km. Li livis la luno ye 14 decembro, e li arivis retroe ye Tero, en la suda
Pacifiko, ye 19 decembro.
La du atachita imaji esas fotografuri di la lunala vehilo dum la expediciono di Apollo 17: (1) dum lunala exkurso, (2) la finala loko di la vehilo
pos la exkursi.
Ye ca dio, 4 januaro...
1958. Sputnik 1, la unesma kosmosondilo qua atingis orbito cirkum Tero, ri-eniris terala atmosfero e par-brulis. Ol lansesis de Baikonur ye 4 oktobro
1957; la projeto esis kontributajo di USSR por la Internaciona Geofizikala Yaro 1957-8. Ca artificala satelito esis aluminia sfero, diametro 58cm, qua
portis quar anteni. Olua pezo esis 83 kg e periodo di orbito esis 98 minuti. Interne esis radio-transmisanto, kun povo de kemiala baterii, qua funcionis
dum quar semani; la simpla signalo de la satelito recevesis da multa terala observanti.
1998. En Kanada komencis granda frosto-sturmo. En tala vetero, pluvo, atingante koldega aero ye basa nivelo, frostas ye kontakto kun sulo e terala
objekti; la sturmo qua komencis ye ca dio duris til 10 januaro, e la rezultanta glacio depozitata havis dikeso di plu kam 6 cm; multega arbori
domajesis; elektrikala linei basigesis e plu kam mil elektrikala piloni esis destruktata. En suda Kebekia ed esta Ontario, multega personi perdis
elektrikala povo dum plura semani. Pose, esis necesa rikonstruktar la sistemo di elektrikala dissendo.
Ye 11 januaro...
1787. Titania ed Oberon, du sateliti di la planeto Urano, deskovresis (ma ne tale nomizesis) da astronomo William Herschel, qua deskovrabis ca
planeto en 1781. Herschel, naskinta en Hanover en 1738 e rezidinta en Anglia depos 1757, originale esis muzikisto e kompozisto, e plu tarde divenis
interesata pri astronomio. Ilua filiulo John Herschel, qua esis ciencisto e fotografisto, nomizis la du sateliti Titania ed Oberon en 1852. (En la
dramato "A Midsummer Night's Dream" da Shakespeare, Titania esas rejino di la fei ed Oberon esas elua spozulo.) La sateliti esis vizitata en 1986 da
kosmosondilo Voyager 2, qua fotografis preske duimo di olia surfaci, ed anke deskovris plusa sateliti di Urano.
1940. En Leningrad, la baleto "Romeo e Juliet" da Sergei Prokofiev esis unesmafoye pleata, en revizita versiono, da la baleto-kompanio di Kirov. La
originala muziko, komisita da la Kirov-kompanio, esis kompleta en 1935. La baleto-kompanio di Bolshoi, qua intencis prizentar unesma pleado di la
verko, opinionis ke ol esas tro desfacila, e ke la konkluzo esas chanjenda; nam, vice la tragediala konkluzo di la dramato da Shakespeare, la
originala baleto havis felica fino. La revizita versiono, kun tragediala konkluzo, prizentita en Leningrad, esas la versiono qua divenis sucesoza
en sequanta yari.
Ye ca dio, 18 januaro...
1486. Rejulo Henry 7ma di Anglia mariajesis ye Westminster-abadeyo, ad Elizabeth filiino di rejulo Edward 4ma. Lo sequis ilua vinko di Richard 3ma
(fratulo di Edward), qua mortis ye la batalio di Bosworth en 1485; la batalio finigis longa disputo inter du rejala familii (la "Militi di la
Rozi"). Henry havis poka yuro a la trono; ilua matro esis decendanto di Edward 3ma (qua regnis 1327-77). Ilua mariajo kun Elizabeth esis demarsho
unionar la du rejala familii.
1535. Lima, la precipua urbo di Peru, fondesis. Francisco Pizarro, pos ke il vinkis Atahualpa, la regnanto di le Inca, esis nomizata da la Hispana
krono kom guvernanto di la vinkita landi. Pos exploro di la tereno, apta loko esis trovata por nova precipua urbo, qua esis proxim la Pacifiko, ube
suficanta aquo e ligno esis disponebla, ed ube la vetero esis agreabla. Pizarro nomizis la nova urbo "Ciudad de los Reyes" - Civito di la Reji.
Ye ca dio, 25 januaro...
1924. En Chamonix en Francia, la unesma Vintrala Olimpiala Ludi komencis. Li duris til 5 februaro. Partoprenanti de 16 nacioni asistis, la maxim multi
de Unionita Rejio (44), Francia (43), Suedia (31), Suisia (30), Chekoslovakia (27), Usa (24) ed Italia (23). Norvegia, qua sendis 14 personi a la
Ludi, ganis la maxim multa medalii: 4 ora, 7 arjenta e 6 bronza. La ora medalii esis ganata en quar ski-eventi, de qui tri ganesis da Thorleif
Haug (1894-1934).
2004. La kosmosondilo "Opportunity" atingis la surfaco di Marso. Ol lansesis ye 7 julio 2003; la skopo di ca projeto di NASA esis explorar la geologio
di la planeto. Ye arivo la kosmosondilo, qua portis vehilo, situesis en kratero, proxim olua bordo. To esis interesiva por la ciencisti di la projeto; li
iniciis explorado di la petri e sulo en la kratero. La vehilo pose departis de la kratero e komencis explorado di la regiono. Li expektis ke la misiono
durus dum 90 marsala dii (un marsala dio esante kelke plu kam un terala dio); tamen "Opportunity" ankore funcionas e transmisas informeso. En agosto 2013
ol atingis ula saliajo di la bordo di Endeavour-kratero, nomizita "Solander Point", quan ol ankore studias. Ye meza januaro 2014, la tota voyajo-disto di
la vehilo, depos arivo, esis 38,73 km.
Ye ca dio, 1 februaro...
1896. La opero "La Bohème" da Giacomo Puccini, esis unesmafoye pleata, en la Teatro Regio en Torino, direktata da Arturo Toscanini. La evento esis
sucesoza; la verko esis balde pleata da operala kompanii en Italia ed altra landi. La fonto di la rakonto esis "Scènes de la vie de bohème" da Henri
Murger, kolekturo de rakonti pri vivado en la "Quartier latin" de Paris en la 1840-yardeko; anke utiligata esis la dramato "La Vie de la bohème", da
Murger e dramatisto Théodore Barrière; tamen multo en la opero esis originala.
1944. La piktisto Piet Mondrian mortis, evante 71 yari, en Nova-York. Il naskis en Amersfoort en Nederlando; de 1892 il studiis en arto-akademio en
Amsterdam. Dum kurta periodo de 1911 ilua pikturi esis influata da Kubismo; plu tarde oli divenis plu abstrakturala. De 1918 il rezidis en Paris, ube
ilua verki divenis tipala di ilua matura stilo. Il esis parto di la movado "De Stijl", fondita da la piktisto Theo van Doesburg, qua kredis ke naturala
formi obskurigas pura realeso. Mondrian translojis a London en 1938 ed a Nova-York en 1940, ube il havis studieyo en Manhattan.
Ye ca dio, 8 februaro...
1974. La lasta homi qui vizitis Skylab, la unesma spaco-staciono di Usa, retrovenis a Tero. Skylab lansesis sen homi ye 14 mayo 1973; la skopo esis
facar diversa ciencala experimenti, inkluzante observadi di la suno. La unesma grupo de homi vizitis la staciono de mayo til junio di ta yaro; la
triesma e lasta grupo, tri homi, iris a Skylab en novembro. Li facis diversa taski, inkluzante observadi di la kometo Kohoutek. La intenco esis sendar
plusa homi per Space-Shuttle; tamen la Space-Shuttle-projeto esis tardigata, e Skylab esis ne pluse utiligata ante ke ol ri-eniris terala atmosfero
en 1979.
1983. En Australia, polvo-sturmo eventis en Melbourne: ye cirkume 15.00 kloki, granda nubo de polvo advenis e kovris la urbo Melbourne en la stato
Victoria. Videbleso esis cirkume 100m, e la aeroportui dil urbo esis klozata; ventegi e polvo domajis la elektrikala dissendo-sistemo; strukturi ed
arbori esis domajata pro forta vento-frapi. La polvo venis de agrokultivale richa regiono di westala Victoria, qua perdis cirkume 3,7 mil tuni de
surfacala sulo. Ca sulo, sika pro longa periodo sen pluvo en ca regiono, esis forprenata da forta norda venti, ed esis portata vers la esto.
Ye 15 februaro...
1971. En Unionita Rejio, nova decimala monetaro-sistemo esis introduktata. Ol remplasis la sistemo, qua durabis dum plura yarcenti, en qua la pundo
havis 20 "shilling", e singla "shilling" havis 12 "pence". En la nova sistemo la sama pundo havis 100 nova "pence". La ideo di decimala monetaro
existis en la nonesma yarcento; la "florin", qua esis dekimo di pundo, introduktesis en 1849 kom unesma pazo vers nova sistemo, ma la projeto ne
esis sustenata. En 1961, specala komitato esis establisata por explorar la propozo, ed ol donis raporto en 1963; la sistemo adoptenda esis anuncata
en 1966. Ula nova moneto-peci (5p e 10p) esis introduktata en 1968, ed altra (0,5p, 1p e 2p) en 1971.
1988. Usana fizikisto Richard Feynman mortis. Il naskis en 1918; il studiis ye la Instituto di Teknologio ye Massachusetts, e ye la universitato
di Princeton. En 1940 il komencis laborar por la projeto por developo di la atomala bombo, ye Los Alamos en Nova-Mexikia. En 1965 il ganis Nobel-premio
pro lua laboro pri quantumo-elektrodinamiko. Plu tarde en la vivo il esis membro di la komisitaro qua exploris la dizastro di Space-Shuttle Challenger,
qua explozis dum lanseso en januaro 1986. Dum ula prizentado di la komisitaro, il demonstris, per glacio ed aquo en glaso, ke esencala ringatra klozilo
divenis min elastika ye basa temperaturo, quo esis kauzo di falio dum lanseso di Challenger en kolda vetero.
Ye ca dio, 22 februaro...
1903. La kompozisto Hugo Wolf mortis, evante 42 yari. Il naskis en nuntempa Slovenia, e pasis la plu multa di sua vivo en Wien. Il havis intereso pri
muziko, e nulo altra, de frua evo. Dumvive il sufris pro depreseso e chanji di humoro. Dum 1888 e 1889 il kompozis multo, precipue kansoni, ed en 1896
il kompozis opero, "Der Corregidor", qua ne esis sucesoza. Il sufris pro sifiliso; en 1897 esis lua lasta koncerto-aparo; pos 1899 il cesis kompozar,
ed il eniris azilo.
1997. La nasko di la mutono Dolly, la unesma animalo kreita de celulo de adulta mutono (t.e. el esis "clone"), esis anuncata. Dolly, qua naskis ye 5
julio 1996, havis tri matri: un furnisis la ovo, un furnisis la DNA, e plusa mutono portis la embriono til parturo. La laboro facesis da la universitato
di Edinburgh e la vicina Roslin-instituto, ube Dolly pasis sua vivo, produktante sis mutonyuni, til morto en 2003. Pose, "clone"-i di altra mamiferi,
inkluzante kavali e bovi, esis produktata.
Ye ca dio, 1 marto...
1810. La pianisto e kompozisto Frédéric Chopin naskis, en Zelazowa Wola, 46 km weste de Warszawa. Ilua patro, qua esis amatora muzikanto, esis
Franculo qua migrabis a Polonia en 1787. Sis monati pos la nasko, la familio translojis a Warszawa. Frédéric havis intereso pri muziko de frua evo, e
komencis koncertar evante sep yari. Il studiis ye la Konservatorio di Warszawa de 1826 til 1829. La du piano-koncerto-peci, nuntempe bone konocata, esis
ambe kompozata en 1830; plu tarde en ta yaro il livis Polonia, e nultempe retrovenis.
1936. En Usa, la Hoover-digo, konstruktita de 1931 til 1936, esis transferata a la federala guvernado. Ol nomizesis por Herbert Hoover, prezidanto di Usa
de 1929 til 1933. Ol situesas en la ravinego di la Colorado-fluvio, ye la frontiero di Usana stati Arizona e Nevada. La ideo di tala projeto existis depos
1900; la skopo esis preventar inundadi, furnisar irigacado, e produktar elektrala povo. Plura mil laboristo esis employata dum la konstruktado; la maximo
esis 5251 en julio 1934. 112 morti relatis la konstruktado. La alteso di la digo esas 221m, e la konteneso esas 2.480.000 metro-kubi.
Ye ca dio, 8 marto...
1902. En Helsinki, la simfonio no. 2 da Jean Sibelius esis unesmafoye pleata, direktate da la kompozisto. Kompozado di ca verko komencis en vintro di
1901 en Italia, ed ol esis kompletigata en Finlando. La simfonio havas grandioza finala movimento, qua, segun supozajo di kelki, relatas la deziro di
nedependeso di Finlando. La lando esis parto di la Rusa imperio; nedependeso esis proklamata en 1917.
1974. La Charles de Gaulle-aeroportuo esis apertata. La konstruktado di la aerportuo, 25 km nord-este de Paris, komencis en 1966. Termino 1, qua existis
de la aperto, havas ronda edifico di dek etaji, kun sep satelitala strukturi konektata a la centrala strukturo per sub-tera pedovoyi; la arkitekto esis
Paul Andreu. Nuntempe esas tri termini. Ol esas la maxim granda aeroportuo en Francia. En 2012 ol esis la sepesma aeroportuo en la mondo, egarde nombri
di voyajanti e aeroplano-trafiko.
Ye ca dio, 15 marto...
1493. Cristoforo Colombo arivis en Hispania, pos unesma voyajo ad Amerika. Depos 1485 il esforcis obtenar pekuniala moyeni por la projeto, por trovar nova
voyo ad Azia, fine ganante konkordo kun Ferdinand 2ma di Aragon e spozino Isabella 1ma di Kastilia. Ye 3 agosto 1492 la expediciono komencis: tri navi
departis de Hispania. Ye 12 oktobro li deskovris insulo di nuntempa Bahama, e renkontris la indijeni, qui esis pacoza. Ye 28 oktobro li atingis la
nord-esta di nuntempa Cuba, e li exploris la marbordo. Li exploris la norda marbordo di Hispaniola en januaro 1493, ube li renkontris enemikala
indijeni, e du homi di Colombo esis ocidata; pose li komencis retrovoyajo a Hispania. Colombo durante kredis ke il deskovris regiono di Azia.
1918. La kompozistino Lili Boulanger mortis, evante 24 yari. El naskis en Paris, ube elua patro esis docisto ye la konservatorio; el esis notende interesata
pri muziko de frua evo. Un de elua docisti esis Gabriel Fauré, qua esis influiva. En 1913 el ganis la "Prix de Rome", esante la unesma homino qua ganis la
premio. Elua saneso esis durante desbona, ed el demarshis kompletigar plura orkestrala verki ante sua morto. Elua fratino Nadia Boulanger, qua mortis en
1979, anke esis kompozisto, qua docis plura notenda kompozisti di la 20ma yarcento.
Ye ca dio, 22 marto...
1985. En Wien, internaciona konkordo pri la gardo dil ozono-strato esis signata; ol pose esis ratifikata da 196 stati. Ca konkordo esis establisata ye
la konfero en Wien di ta yaro, qua eventis pos la deskovro di truo en la ozono-strato ye la suda polo; la truo esis kauzo di augmento di ultreviolea
radiado atinganta Antarktika. Pro la konkordo, la produkto di ozono-diminutanta substanci esis diminutata.
1997. La kometo Hale-Bopp atingis maxim proximeso a Tero. Ol esis deskovrata ye 23 julio 1995 da Alan Hale e Thomas Bopp en Usa, ed ol divenis la
maxim brilanta kometo di la 20ma yarcento. Pos mayo 1996 ol esis videbla per okuli sen teleskopo; en februaro 1997 olua du kaudi esis klare
videbla. Ye maxim proximeso ol esis plu brilanta kam irga stelo. Olua orbito esante preske perpendikla a la ekliptiko, ol esis videbla en la
sudala misfero di Tero pos maxim proximeso; la lasto observado per okulo sen teleskopo esis en decembro 1997. Astronomi expektas ke olua sequanta
vizito a ca regiono di la sunala sistemo esos ye cirkume la yaro 4385.
Ye 29 marto...
1807. Heinrich Wilhelm Olbers, qua esis mediko ed amatora astronomo en Göttingen, deskovris asteroido Vesta: la quaresma deskovrita da irgu, pos
Ceres, Pallas e Juno. En 1802 il deskovrabis asteroido Pallas, quo iniciabis serchado por plusa tala objekti. Astronomi tatempe diskutis la origino
di asteroidi; Olbers konjektis ke li esas restaji de destruktata planeto. Nuntempe, astronomi supozas ke la gravitala influo di Jupiter impedis la
kreo di planeti en la asteroido-zono. En julio 2011 la kosmonavo Dawn eniris orbito cirkum Vesta, e kolektis informeso til departo por Ceres en
septembro 2012.
1974. Mariner 10, la unesma kosmosondilo qua vizitis Merkuro, atingis maxim proximeso a la planeto, ye disto 703 km. Ol lansesis ye 3 novembro
1973. Atingar orbito cirkum Merkuro esis neposibla pro olua proximeso a la Suno; ol pasis la planeto trifoye, intertempe flugante cirkum la
Suno; la lasta paso esis ye 16 marto 1975. To esis la unesma foyo di utiligo di la graviteso di planeti por chanjar flugo-voyo. Dum la preterpaso
ye marto 1974 (la unesma de la tri pasi), Mariner 10 prenis fotografuri qui montris ke la surfaco di Merkuro esas quale la luno; instrumenti montris
ke surfacala temperaturi esas minime -183C e maxime 187C, e ke ol havas febla magnetala feldo.
Ye ca dio, 5 aprilo...
1874. En Wien, la opero "Die Fledermaus" (La Vespertilio), da Johann Strauss 2ma, esis unesmafoye pleata. La libreto skribesis da Karl Haffner e Richard
Genée. Ol esis la triesma kompletigita opero di Strauss (pos "Indigo und die vierzig Räuber" en 1871, e "Der Karneval in Rom" en 1873), e la unesma
sucesoza opero di lu. Il pose kompozis plura plusa operi, de qui la maxim famoza esas "Eine Nacht in Venedig" (1883) e "Der Zigeunerbaron" (1885).
1923. George Herbert, la 5ma komto di Carnarvon, mortis en Kairo, Egiptia, evante 56 yari. Il esis Angla aristokrato qua havis intereso pri kur-kavali
e rapida automobili; en 1901 il esis grave vundata en automobilo-acidento. Il anke havis intereso pri Egiptala arkeologio, ed en 1907 il komencis donar
pekuniala susteno ad exkavadi en Egiptia. En novembro 1922, arkeologo Howard Carter, employata da la komto, deskovris la tombeyo di Tutankhamun; Carter
e la komto kune apertis la tombeyo e trovis la kontenaji. La komto mortis ye la sequanta yaro, kelka dii pos ke il sufris severa moskito-mordo.
Ye 3 Mayo...
1808. Un dio pos rebeleso en Hispania kontre la okupado da trupi di Napolean, multa arestita rebeli esis exekutata. En 1814, pos la finala ekpulso di
Franca trupi, la Hispana artisto Francisco Goya kompletis pikturo, titulizita "El tres de mayo de 1808 en Madrid", qua montras la exekutado di rebeli, da
esquadro kun fusili. Ol esis un de paro de pikturi; la altra ("El 2 de mayo de 1808 en Madrid") montras kavalrio-asalto da le Mamluk, kombatante por
Napolean, kontre Hispana civitani.
1860. Rejulo Carl 15ma di Suedia e Norvegia esis kronizata en Stockholm, Suedia. Ye 5 agosto di ca yaro il esis kronozata en Trondheim, Norvegia. Ilua
spozino, a qua il esis mariajata en 1850, esis Louise, filiino di Willem 2ma di Nederlando. Preferante altra homini, il havis plura amoratini, inkluzanta
Elise Hwasser, qua esis notenda Sueda aktorino. La regno di Carl esis sucesoza; dum la regno esis importanta reformi di ekleziala e kriminala lego. Ilua
moto esis: "Land skall med lag byggas" - "La lando konstruktesos per lego".
Ye ca dio, 10 mayo...
1766. La familio Mozart, facante turo di Europa por montrar la muzikala habileso di yuna Wolfgang Amadeus Mozart, arivis ye la duesma foyo en Paris, pos
plura monati en Nederlando. La turo di Europa komencabis en julio 1763, e li rezidabis en Paris de novembro di ta yaro til aprilo 1764, e pose en London
til julio 1765. Pos du monati en Paris li komencis retro-voyajo a Salzburg, ube li arivis en Novembro 1766. Dum la turo, malgre ke membri di la familio
tempope sufris pro maladesi, Wolfgang muzikale multe progresis, ed il esis konocata da diversa muzikala institucuri e nobeli.
1879. En Iowa, Usa, granda meteoro falis proxim la vilajo Estherville; ante ke ol atingis la tero, ol explozis aden multa parti. La explozo esis spektata
da rezidanti di Estherville, qui trovis tri granda parti dum sequanta dii, e trovis cirkume 5000 mikra fragmenti dum sequanta monati. La maxim granda
parto, levita de 5 m di slamo, pezis cirkume 200 kg; ol esis nigra kun metala cintili. La tipo di ca meteoro esas "mesosiderite": rara tipo qua kontenas
nikelo-fero e silikato.
Ye ca dio, 17 mayo...
1890. En Roma, la opero "Cavalleria rusticana" ("Kavaliereso rustika") esis unesmafoye pleata. Ol esis la unesma kompleta opero di kompozisto Pietro
Mascagni; la fonto esis kurta rakonto e dramato da Giovanni Verga, pri vivado en Siciliana vilajo. La pleado esis sensacionala suceso; Mascagni prenis
40 kurteno-advoki. Dum la sama yaro la opero produktesis en plura altra loki en Italia ed en Berlin. En Usa, produktisti rivalesis por unesmafoye
prizentar "Cavalleria rusticana" en ta lando; ta evento esis en Philadelphia ye 9 septembro 1891.
1902. La Antikythera-mekanismo deskovresis. Ol esas komplexa mekanismo por montrar pozicioni di planeti, probable facita cirkume ye la unesma
yarcento aK. Ol trovesis en naufrajo, deskovrita en 1900 proxim la Greka insulo Antikythera; ol esis un de la kozi prenita de la naufrajo, e ne
esis konocata kom notenda mekanismo til ca dio en 1902, kande arkeologo vidis dentizita roto inter ula krustizitajo. Olua komplexeso esis agnoskata
dum la 1970-yardeko, kande ol esis analizata per X-radiado. Ol havis cirkume 30 dentizita roti, movanta kun notenda precizeso, per qui astronomiala
pozicioni ed eklipsi esus predicata.
Ye ca dio, 24 mayo...
1883. En Nova-York, Usa, la Brooklyn-ponto esis apertata. Ol konektas Manhattan kun la estala distrikto Brooklyn. La ponto esis desegnata da John
Augustus Roebling; dum surveyado di la konstruktado-loko, il sufris vunduro e mortis kurte pose. La projeto esis pose direktata da lua filiulo
Washington Roebling. Debiligita pro deskompreso-maladeso, il direktis la projeto de sua apartmento de qua il povis spektar la laboro. Il esis multe
helpata da sua spozino Emily, qua studiis la teorio di materii, kablo-konstruktado ed altraji necesa por la projeto. Ye la aperto-ceremonio, Emily
Roebling esis la unesma qua iris trans la ponto per veturo.
1918. En Budapest, la opero "A kékszakállú herceg vára" (La kastelo di la blua-barboza duko), da Béla Bartók, esis
unesmafoye pleata. La libreto esis skribata da Béla Balász, qua esis poeto ed amiko di Bartók. La origino di la libreto esis Franca
rakonto "La Barbe bleue", pri violentema nobelo qua ocidas sua spozini; singla nova spozino esforcas evitar la fato di la antea. La longeso dil opero esas
cirkume un horo; du karakteri (la duko e lua amorantino Judith) havas kantanta roli.
Ye ca dio, 31 mayo...
1809. En Wien, la kompozisto Joseph Haydn mortis, evante 77 yari. Dum la lasta yari il esis debila e ne pluse povis kompozar. En marto 1808, koncerto
eventis por honorizar Haydn, pleante ilua verko "La Kreado"; la kompozisto esis salutata da Beethoven ed altra muzikisti e nobeli. En mayo 1809 la armeo
di Napoléon invadis Wien. Por sekurigar Haydn, Napoléon postenizis gardisto ye lua domo. Esas dicata ke la oficiro ye lua hemo, qua esis muzikema, kantis
ario da Haydn por amuzar la komposisto.
1911. En Belfast, Irlando, la nav-korpo di la Titanic lansesis. Konstruktado di la navo komencis en marto 1909. 2000 stala plaki, la plu multa havanta
cirkume larjeso 1,8 m e longeso 9,1 m, divenis parti di la nav-korpo; li esis juntita kun plu kam 3 mil riveti. Cirkume 100.000 spektanti vidis la
lanseso. La navo esis equipata dum la sequanta monati, e maro-probi komencis ye 2 aprilo 1912. La unesma voyajo kun pasajanti, qua finus tragediale,
komencis ye 10 aprilo di ta yaro.
Ye ca dio, 7 junio...
1654. Rejulo di Francia Louis 14ma esis kronizata, evante 15 yari. Il naskis en 1638; en 1643 ilua patro Louis 13ma, kelka monati ante morto, establisis
regenteso-konsilantaro qua regnus por la yuna rejulo; to vice la kustumo ke la vidvino di la rejulo esas regento. Pos la morto di Louis 13ma, ilua
vidvino, rejino Anne, koaktis la "parlement de Paris" abolisar la regenteso-konsilantaro, ed el divenis unika regento. El donis multa povo a sua
chefa minstro Kardinalo Mazarin. Ye la morto di Mazarin en 1661, Louis 14ma prenis povo.
1945. En London, la opero "Peter Grimes", da Benjamin Britten, esis unesmafoye pleata; ol divenis tre sucesoza. La fonto esis poemo da George
Crabbe (1754-1832, de la Angla komtio Suffolk, ube Britten rezidis), olqua kontenis rakonto pri tragediala karaktero, peskisto Peter Grimes, di
la urbeto Aldeburgh ye la marbordo di Suffolk. En la poemo il esas simpla kriminemo, ma en la opero il esas plu komplexa. Britten komentis ke la
temo dil opero esas "la lukto di la individuo kontre la populo-amaso. Quante plu vicioza esas la societo, tante plu vicioza esas la individuo."
Ye ca dio, 14 junio...
1699. En London, Thomas Savery demonstris vaporo-mashino a la ciencala instituto la "Royal Society". Il esis militara injeniero, ed en libera tempo
experimentis pri mekaniko. La skopo di la vapor-mashino esis formovar aquo de mineyi. La levanta povo venis de la kondensado di koldeskanta vaporo. La
mashini havis problemi; kelka esis probata en mineyi, ma li ne funcionis sucesoze. La vapor-mashino developita en 1710 da Thomas Newcomen, ilqua
utiligis idei di Savery, esis plu sucesoza.
1820. Ye la Kärntnertortheater en Wien, la verko "Die Zwillingsbrüder" (La Jemela Fratuli) da Franz Schubert esis unesmafoye pleata. Ol esis opero
di un akto. Ol esis ne sucesoza: esis judikata ke la temo di la opero esis tro lejera por la alta qualeso di la muziko. La altra operi di Schubert
esis plu serioza: "Alfonso und Estrella" en 1822, e "Fierrabras" en 1823; li amba esis ne pleata dum la vivo di la kompozisto.
Ye ca dio, 21 junio...
1868. En München, la opero "Die Meistersinger von Nürnberg", da Richard Wagner, esis unesmafoye pleata. La produkturo, qua esis financale sustenata
da rejulo Ludwig 2ma di Bayern, esis sucesoza. Wagner ipsa kreis la rakonto di la opero. Vice la kustumala mitala o legendala origino di altra operi di
Wagner, ca opero fondesis sur reala mez-epoka gildo di amatora maestro-kantanti en Nürnberg, pri qua la kompozisto lektis dum vakanco en 1845. Il
skribis la libreto e la uverturo en 1862, e la opero esis kompletigata en 1867.
1908. La kompozisto Nikolai Rimski-Korsakov mortis, evante 64 yari. Notenda evento di la lasta yari di lua vivo esis demonstri da studenti en St Petersburg
en 1905, qui esis parto di la revoluciono di 1905; esis postuli por politikala reformi. Rimski-Korsakov skribis deklarante sua apogo di la studenti; il, kun
ula altri en la Konservatorio di St Petersburg, postulis la demisiono di la chefo di la Konservatorio. Pro tala agi, Rimski-Korsakov perdi sua ofico kom
profesoro en la Konservatorio. De 1890 il sufrabis pro angino; ilua saneso divenis plu mala pro la trubli di 1905, ed il ne povis laborar pos 1907.
Ye ca dio, 28 junio...
1846. Adolphe Sax patentizis sua nova muzikala instrumento, la saxofono. Naskinta en Dinant en Belgia, il facis fluti e klarineti dum yuneso, ed il studiis
ca instrumenti ye la Rejala Konservatorio di Brussel. De 1841 il rezidis en Paris. Il konstruktis nova instrumento, la saxhorno, qua esis buglo kun
valvi; facita en diversa grandesi, li divenis sucesoza. Sax desegnis diversa grandesi di la saxofono. Il ganis bona reputeso pro la saxofono, e pro to il
divenis docisto ye la Konservatorio di Paris en 1857.
1886. La unesma trans-kontinenta voyajo di la Kanadana-Pacifika Fervoyo komencis. La treno departis de Montreal ye ok kloki ed arivis ye Port Moody,
Vancouver, ye di-mezo di 4 julio. En 1871 la guvernado di Kanada propozis konstruktar tala fervoyo liganta la Pacifika provinco a la estala provinci,
ne plu tarde kam dek yari pose. To esis egardata kom importanta por la unigita Kanadana naciono; anke, fabrikisti en Quebec ed Ontario deziris aceso
a materii e merkati en westala Kanada. Konstruktado di la fervoyo komencis en 1881.
Ye ca dio, 5 julio...
1610. John Guy ed altra koloniisti departis de Bristol, Anglia, seglirante a Nov-Lando. Il projetis koloniizar Nov-Lando pos vizito al insulo en 1608. Il
ed altra komercisti di Bristol suskriptis a la entraprezo, e rejulo James 1ma grantis charto en aprilo 1610. La kolonio, di qua Guy esis guvernanto, esis
sucesoza. Il retroiris ad Anglia en somero di 1611, e retrovenis a Nov-Lando en 1612 kun plusa koloniisti. Il esforcis establisar furo-komerco kun
indijeni. Il lasta-foye retroiris ad Anglia en 1613. En 1618 il divenis urbestro di Bristol.
1965. La kantisto Maria Callas aparis lasta-foye en opero, en "Tosca" ye la Royal Opera House en London. El naskis en 1923 en la urbo Nova-York; elua
genitori venis de Grekia. Elua operala kariero komencis en Grekia en 1941, e duris en ta lando til 1945, e pose en Italia ed altra-loke. Elua maxim bone
konocata rolo esis la titulo-rolo en la opero "Norma" da Vincenzo Bellini. Pos 1965 el docis e koncertis. Dum la lasta yari el rezidis en Paris, ed el
mortis en 1977.
Ye ca dio, 2 agosto...
1922. Inventisto Alexander Graham Bell mortis en Nova Skotia, Kanada, evante 75 yari. Ilua maxim notenda inventuro esis la telefonilo, por qua il grantesis
patento en 1876. Il naskis in Edinburgh, Skotia, e depos 1870 il rezidis en Kanada ed Usa. Il laboris multe por la bona stando di surda personi. Il anke
developis nova telegrafilo qua povis samtempe transmisar plura mesaji, e diversa altra inventuri.
1939. Fizikisto Albert Einstein signatis letro a la Prezidanto di Usa F D Roosevelt. Il avertis ke Germany forsan esas kapabla krear atomala bombo, e
konsilis a la Prezidanto hastigar Usana projeto egarde atomala armi. La letro esis ideo di Hungariana fizikisto Leó Szilárd, qua rezidis en Usa; il
plurafoye renkontris Einstein, qua rezidis en Long Island, Nova-York, e li sorgoze kompozis la letro. Granda projeto Usana por krear atomala armi
komencis en decembro 1941. Quankam Einstein esis pacifista, il signatis la letro pro ke il il timis ke Germany esos unika developanto di atomala bombo.
Ye ca dio, 9 agosto...
1902. Edward 7ma, rejulo di la Unionita Rejio, esis kronizata en Westminster-abadeyo. Ilua matro, rejino Victoria, mortis ye 22 januaro 1901. La
kronizo-ceremonio eventabus ye 26 junio 1902; tamen Edward diagnozesis kom havanta apendicito ye 24 junio. Il subisis operaco, quo ne esis kustumala
ye ta periodo. Ol esis sucesoza, e la tardigita ceremonio eventis.
1976. La kosmosondilo Luna 24, la lasta de la Luna-projeto di USSR, esis lansata. Ol esis, pos Luna 16 e Luna 20, la triesma sucesoza esforco automate
querar sulo-specimeno de la luno. Ol sendesis a la ne-explorita regiono Mare Crisium; Luna 23 atingabis ca regiono, ma olua borado-aparato ne
funcionabis. Luna 24 atingis la surfaco ye 18 agosto, prenis specimeno di la sulo per olua borilo, e retroarivis ye Tero ye 23 agosto kun 170 gm de sulo.
Ye ca dio, 16 agosto...
1887. En Paris, la muzikisto Nadia Boulanger naskis. El esis fratino di la kompozisto Lili Boulanger, qua mortis en 1918. Lia patro esis docisto ye la
Konservatorio di Paris; Nadia studiis ibe ye frua evo. El esas maxim bone konocata kom docisto di multa famoza muzikisti, inkluzanta Aaron Copland,
Elliott Carter, Dinu Lipatti, Igor Markevitch, Daniel Barenboim ed Ástor Piazzolla. El mortis en 1979.
1896. Oro deskovresis en la regiono Klondike, en Yukon en nord-westa Kanada. Ye la sequanta yaro, informeso pri to atingis Seattle e San Francisco,
ed iniciis amaso-iro di homi a Klondike. La voyo tra montoza tereno esis desfacila, e multi perisis dum la voyajo. Cirkume 30000 homi arivis, e cirkume
4000 trovis oro. La sercho por oro duris til 1899, kande oro deskovresos en Alaska.
Ye 23 agosto...
1926. La aktoro Rodolfo (Rudolph) Valentino mortis en Nova-York pro plevrito, evante 31 yari. Il arivis en Usa de Italia, ube il naskis, en 1913. Ilua
kariero en cinemo komencis en Hollywood ye cirkume 1919, kande il pleis mikra roli. Il divenis famoza en 1921 en la filmo "The Four Horsemen of the
Apocalypse", e plusa sucesoza filmi sequis. Ye lua funero en Nova-York, cirkume 10000 personi asistis sur la stradi.
1961. La Usana kosmosondilo Ranger 1 lansesis. Ol esis la unesma de la Ranger-serio; la skopo di la projeto esis fotografar la luno dum ke ol
proximeskis, til ke la kosmosondilo destruktesus da la koliziono. Ranger 1 esis lansata por probar la equipajo en terala orbito. La lanso esis
ne sucesoza, e la sondilo atingis basa terala orbito, de qua ol falis pos tri dii. La unesma sucesoza de la serio esis Ranger 7, qua fotografis
la luno e kolizionis ye 31 julio 1964. Ranger 8 e Ranger 9 (la lasta de la serio) anke esis sucesoza.
Ye ca dio, 30 agosto...
1909. La Burgess Shale (la Skist-argilo Burgess), fosilo-plena areo en Kanada, esis deskovrita da palaeontologiisto Charles Walcott. Remarkinte la
multa fosili, il retrovenis singla-yare til 1924, kolektanta plu kam 65000 specimeni. Il duris kataligizar la fosili til lua morto en 1927, evante
76 yari. La Burgess Shale kontenas multa bone-prezervita fosili de animali qui vivis cirkume 505 milion yari ante nun, de multa ne-familiara kategorii,
di qui preske omna pose divenis extingita.
1984. Ye la Kennedy-Spaco-Centro en Florida, la unesma misiono di Space Shuttle Discovery komencis. Ol portis sis homi, inkluzanta Judith Resnik, la
duesma Usana homino en spaco. Dum la flugo, tri komuniko-sateliti esis lansata, ed experimenti esis facata. La flugo finis ye 5 septembro. Discovery
facis 39 misioni, quo esas plu kam irga altra spaco-navo; la lasta eventis en 2011.
Ye ca dio, 6 septembro...
1791. En Praha, la opero "La clemenza di Tito" da Mozart esis unesmafoye pleata. La komiso, skribar opero por celebrar la kronizo di Leopold 2ma kom
rejulo di Bohemia, esis ofrita ad altra kompozisti ante ke ol esis aceptata da Mozart, e la sugestata libreto, da Pietro Metastasio, esis ja utiligita en
plura antea operi. Ca opero e "Die Zauberflöte", unesmafoye pleata en Wien plu tarde en septembro, esis la lasta operi quin Mozart skribis ante lua
morto en decembro di ta yaro.
1956. Michael Ventris, la deschifrinto di anciena skriburi di Kriti, mortis evante 34 yari, en automobilo-acidento. Dum exkavado da Arthur Evans di
la prehistoriala urbo Knossos en Kriti, argila skribotabeleti esis trovata, montranta du tipi di literi, nomizita "linear A" e "linear B". La duesma
tipo, en frua Grekiana linguo, esis deschifrita en 1952 da Ventris. Ilua intereso komencis en 1936 kande, kom skolano, il asistis diskurso di Arthur
Evans. Dum ke il sequis kariero kom arkitekto, il duris studiar "linear B", konstatante ke ol esis Grekiana linguo. Il mortis kelka semani ante ke ilua
edituro pri la linguo aparis.
Ye ca dio, 13 septembro...
1807. La Meso en C, korala verko da Ludwig van Beethoven, esis unesmafoye pleata. La verko esis komisata da Princo Esterházy, por celebrar
la nomo-dio di lua spozino. Tala komiso esis yarala evento, recevita antee da Joseph Haydn, qua ne pluse povis facar lo. La princo ne prizis la
nova verko, e Beethoven, iracigata da lua opiniono, dedikis la meso ad altra patrono di la kompozisto, Princo Ferdinand Kinsky.
1956. La kompanio IBM anuncis nova *komputoro, la IBM 305 RAMAC; ol esis la unesma komercala *komputoro en qua informeso esis konservebla en harda
disko-aparato kun movanta kapi. RAMAC signifikis "Random Access Method of Accounting and Control" - "hazarda-acesala metodo di kalkulado e
direktado". Ol havis 50 diski di diametro 610 mm. Ol esis un de la lasta *komputori di IBM qua utiligis vakuo-tubi, ed olua pezo esis plu kam un
tuno; la mashino bezonis chambro di 9m per 15m. Plu kam 100 mashini esis konstruktata, e produktado duris til 1961.
Ye 29 mayo 1953 Edmund Hillary (de Nova Zelando) e Tenzing Norgay (de Nepal) atingis la somito di Monto Everest. Li esis membri di Britana esquadro direktita da
John Hunt. Pos plura esforci da altra membri, qui preske atingis la somito, Hillary e Tenzing fine sucesis, kun la helpo di efikiva oxigeno-aparati. Hodie eventas
celebro en Nepal, asistata da la Nepalana rejala familio, ed Edmund Hillary, nun evanta 84 yari.
Kara forumani
211. Septimius Severus, Romana Imperiestro depos la yaro 193, mortis en Eboracum (nuntempa York, Anglia), dum kampanio por konquestar Kaledonia.
1847. Thomas Alva Edison naskis en Milan, Ohio USA. Il divenis famoza pro la invento di la fonografilo, la cinematografilo, e praktikala inkandecanta lumo-bulbo;
il introduktis sistemo por produktar elektrala povo; il establisis la unesma explorado-e-developado centro en la mondo.
1516. Mary Tudor, rejino di Anglia 1553-1558, naskis en la Palaco di Greenwich. El esis filiino di rejulo Henry VIII e lua unesma spozino Katherine di Aragon.
Dum elua yuneso Henry e Katherine divorcis, relate la deziro di Henry havar maskula heredanto. Mary divenis rejo pos la morto di sua mi-fratulo Edward VI.
El esis mariajata a Philip II di Hispania en 1554.
1723. Christopher Wren, arkitekto, mortis evante 90 yari. Il havis intereso en diversa faki di cienco. Ilua maxim importanta oportunajo kom arkitekto venis
pos la Granda Fairo di London, Anglia en 1666; il recevis komiso por la ri-konstrukto di multa kirki en London, inkluzante la Katedralo di St Paul. La
konstrukto di la katedralo komencis en 1675 e finis en 1710.
493. Theodorik la Granda (c. 455-526), di la Ostrogoti, facis konkordo kun Odoaker ke li regnez kune en Italia. Odoaker divenabis rejo en Italia pos la
destronizo di la lasta Romana imperiestro Romulus Augustus. Theodorik esabis sendata ad Italia da Zeno, imperiestro di Konstantinoplo, supozeble por riganar
Italia por la imperio. Kelka dii pos la konkordo, ye celebrala festino, Theodorik ocidis Odoaker. Ilua regno esis pacoza, ed il esis patrono di lernado.
241 A.K. Eventis la batalio di la Aegates-insuli, la decidiganta batalio inter Roma e Karthago. Ol finigis la unesma "Punic"-milito inter la du precipua
potentesi en la westala Mediteraneo, qua komencabis en 264 A.K. En ca batalio, Romana batalio-navi, kun experiencoza nav-trupi komandata da konsulo
Lutatius Catalus, vinkis la navi di Karthagana admiralo Hanno.
180. Morto di Marcus Aurelius, Romana imperiestro de la yaro 161. Dum lua regno la imperio facis milito kontre Parthia; e Germanala tribui divenis plu
minacoza. Il esis Stoika filozofo; de la yaro 170, dum kampanii, il skribis sua "Meditadi"; ca verko ankore esas estimata.
1603. Morto, en la palaco di Richmond, di Elizabeth I, rejino di Anglia depos 1559. El esis filiino di Henry VIII ed ilua duesma spozino Anne Boleyn. Dum
elua regno el havis kurtezanti ma el ne esis mariajata. El savigis, dum la lasta yari, ke sua kuzulo James VI di Skotia esez sua sucedanto. James, rejulo
di Skotia depos 1567, divenis la unesma rejo di tota Britania.
1841. Eventis la unesma pleyado di Simfonio no. 1 ("Printempo" Simfonio) da Robert Schumann. Pos sugesti da lua muzikala spozino Clara ke il skribez
por orkestro, il skisis la simfonio dum quar dii en januaro, e kompletigis la instrumentizado ante la fino di februaro. La unesma pleyado, qua esis
sucesoza, eventis ye la Gewandhaus en Leipzig.
451. Attila e lua armeo, avancinte de lia hemo en estala Europa alonge la fluvii Danubio e Rheno, e pasinte la urbo Trier, an la fluvio
Moselle, sen atakar ol, sucesoze atakis ye ca dio la urbo Metz (en nuntempa Francia). La muri di la urbo krulis, domi esis brulata e multa
civitani mortis. Dum la sequanta semani Attila procedis vers Orléans. Il esis repulsata da armei di la Visigoti e Romani, e ye la batalio di
Chalons-sur-Marne, proxim Reims, la armeo di Attila esis vinkata, quankam Theodorik, rejulo di la Visigoti, ocidesis. Attila retroiris a sua
hemo, por pluse kampaniar en 452.
1191. Heinrich VI (1165-97) esis kronizata kom Santa Romana Imperiestro d la la papo Coelestinus III. Heinrich, filiulo di Friedrich I "Barbarossa" esis
rejulo di la Germana imperio di le Hohenstaufen depos 1190. Il ambicionis divenar rejulo di Sicilia, quon il realigis en 1194. Il deziris ke la krono di
la Santa Romana Imperio esez heredala, ma la Dieto di Erfurt, di 1196, ne grantis co.
753 A.K. Segun legendo, Roma fondesis da jemeli Romulus e Remus. Li esis filiuli di Rhea Silvia; el esis filiino di Numitor, rejulo di Alba Longa, olqua
esis civito 19 km sud-este de Roma. (La fondero di Alba Longa ye 1179 A.K., Ascianus, esis filiulo di Aeneas, la Troyana heroo qua eskapis de la siejo
di Troy.) Rhea Silvia esabis violacata da la deo Marso, e tale Romulus e Remus esis mi-deala. Numitor, timante ke li prenus la trono di Alba Longa, imperis
ke li esez dronata; li salvesis da volfino, qua flegis li. Kande la muri di la projetata urbo esis konstruktita, Remus kritikis olia mikreso; pro to,
Romulus ocidis Remus. Il nomizis la urbo Roma pro sua nomo, ed il esis olua unesma rejo.
357. La Romana imperiestro Constantius II vizitis Roma; lo esis la unika foyo di tala vizito dum lua vivo. Il naskis en Pannonia, esante filiulo
di Constantinus la Granda; lua aferi precipue relatis la esto di la imperio. De 355, dum plura yari, il administris aferi en la westala imperio,
kustumale rezidante ye Mediolanum (nuntempa Milano).
553. Apertesis la duesma Koncilo di Konstantinoplo, qua duris til 2 junio, kunvokita da imperiestro Justinianus I. La prezidanto di la kunveno esis
Eutychius, patriarko di Konstantinoplo; la partoprenanta episkopi esis grandaparte de la esto. La kunveno esas konocata da plura eklezii kom la
Kinesma Ekumenika Koncilo.
919. Heinrich, duko di Saxonia depos 912, elektesis kom rejulo di Germania, ye asembluro di Saxoniana e Frankoniana nobeli en Fritzlar. Ilua patro
Otto la Nobla esis la antea duko di Saxonia; ilua matro Hedwiga esis decendanto di Charlemagne. Il havis intereso pri wildo-kaptado; il nomizesis
"Heinrich la Ucelo-kaptero" pro ke, segun legendo, il esis fixiganta sua ucelo-reti kande kurieri arivis por informar il ke il esas rejulo. Il
esas egardata kom la unesma rejo di la mezepoka Germana stato. Ilua filiulo Otto, lua sucedanto en 936, eventuale regnis anke en nordala Italia,
ed en 962 il kronizesis kom imperiestro Otto I di la Santa Romana Imperio di Germana naciono.
1643. En nordala Amerika, fondesis la Unionita Kolonii di Nova Anglia. La guvernerii di Massachusetts, New Plymouth, Connecticut e New Haven
konsentis kooperar; la precipua skopo esis defenso kontre indijena tribui qui saveskabis la atakebleso di la kolonii, e qui savis ke la koloniisti,
pro la lora interna milito en Anglia, ne povis facile demandar sokurso de Anglia. Edward Winslow, un de la voyajanti ad Amerika en 1620 en la navo
Mayflower, havis rolo en la fondo di la Unionita Kolonii. Il esis importanta en ca periodo; il developis relati kun indijena tribuo, e plurafoye
voyajis ad Anglia por traktar aferi kun komercisti e guvernala oficisti. Il esis trifoye guvernanto di la kolonio New Plymouth.
451. Eventis la batalio di Avarayr, inter la armeo di Armenia komandata da Vartan Mamikonian, e la Sasanid-imperio di Persia. Armenia, qua esis
dependanto di la Sasanid-imperio, divenabis Kristana rejio en la yaro 301. Rejulo Yazdegerd II di Armenia, por fortigar relati kun Persia, deziris
ke Armenia adherez a la Nestoriana eklezio di Persia, prefere kam la westala eklezio. Plura Armeniana nobeli, duktata da Vartan, rebeleskis. En la
batalio, 66 000 rebeli konfrontis 260 000 Persiani; la Persiani esis vinkoza, e Vartan ocidesis kun plura de ilua oficisti. Tamen en la yaro 484,
Peroz I di Persia donis religiala libereso a Kristana Armeniani.
1896. Guglielmo Marconi depozis patento furnisante provizora deskripto di radio-telegrafo. Il naskis en Bologna; ilua Irlandana matro esis
nepotino di John Jameson, fondero di wiski-distilerio. En 1894 il komencis experimentar pri transmisi per elektro-magnetala ondi; tala ondi
esabis deskriptata kelka yari antee da Heinrich Hertz. Pro manko di intereso di la Italiana ministerio di posto e telegrafo, pri plusa explorado
di la projeto, Marconi translojis a Britania en 1896 por durigar sua explorado, ed il preparis iniciala deskripto di la inventuro por patentizo.
Plena deskripto sequis, e la patento aceptesis ye 2 julio 1897.
1815. La Kongreso di Wien esis konkluzata per la signato di akto qua kontenis plura kontrati. Ca kongreso, di ambasadisti di Europana stati, sequis la
fino di la Napoleonala militi. Erste ye ca evento, plura nacionala reprezentanti renkontris por traktar la politikala aferi di kontinento (quankam la
diversa renkontri esis mikra ne-formala kunsidi, e nula plena kunsido eventis). Esis konkordo pri la proprieto di diversa landi inter la lora autoritati
di Europa. Lo esis framo por Europala politiko qua duris til la unesma mondo-milito.
1911. En Endicott, New York USA, fondesis la komercala kompanio "Computing Tabulating Recording Corporation", o CTR; ol esis la pre-iranto di la
famoza komercala giganto IBM. Ol esis formacuro di tri existanta kompanii: la "Tabulating Machine Company" fondita da Herman Hollerith por
teknologiale traktar la oficala kontado ("census") di la USA en 1890; la "Computing Scale Company"; e la "International Time Recording Company"
qua fabrikis tempo-registragili por fabrikerii. En 1924 la nomo di la kompanio esis chanjata ad "International Business Machines Corporation".
930. La Althingi (parlamento) di Islando establesis ye Thingvellir, en la sud-westo di la insulo. Islando esis populizita da Norvegiani depos la arivo
en 871 di Ingolfur Arnarson, qua fondis la kolonio Reykjavik. La situeso di Thingvellir konvenis kom asembleyo, nam la maxim multa tempo di voyajo de
irga loko en la insulo esis nur 17 dii. La Althingi esis la supra autoritato di Islando til 1271; ye ta yaro la rejo di Norvegia divenis regnanto,
pos periodo di politikala agiteso en la insulo; tamen Thingvellir restis kom la precipua asembleyo til 1798.
1513. Henry VIII rejulo di Anglia, kun armeo, arivis ye Calais por kampanio kontre Francia; lo eventis frue en lua regno ed il deziris establisar
granda reputeso en Europa. Il esis vinkoza ye la "batalio di la sporni", e ye 24 septembro il kaptis la urbo Tournai (en nuntempa Belgia).
Thomas Wosley (qua pose en lua kariero direktis la procedo di la dissolvo di la monakeyi en Anglia) direktis la preparado por ca kampanio.
Dum kurta periodo Tournai esis guvernata da Anglia, Thomas Wolsey esante olua administranto. Kom kondiciono di la Kontrato di London di 1518,
en olqua plura Europana stati konsentis kunlaborar, la urbo esis retro-donata a Francia.
1534. Dum explorado di la Gulfo di St Lawrence en nord-Amerika, per du navi, la Franca voyajanto Jacques Cartier erste komercis kun la indijena
populo di la loko: kun le Mikmak ye la Baie des Chaleurs (tale nomizata da Cartier); la komercajo esis furaji. La voyajo esis komiso di la rejulo
di Francia, Francis I "por deskovrar ula insuli e landi ube, on dicas, granda quanto de oro ed altra precozaji esas trovenda". Plu tarde dum la
voyajo il renkontris grupo di le Iroquois. En septembro il retrovenis a Francia. Il pose voyajis du-foye a ca regiono di nord-Amerika; la lasta
voyajo esis abortala esforco di koloniizo.
1865. La somito di la monto Cervino - la Matterhorn - en la Alpi, esis unesmafoye atingata, da sep klimeri de qui la duktero esis Edward Whymper.
Il esis Angla ilustristo qua vizitabis la Alpi depos 1860 por facar ilustruri di montala ceni, ed il anke klimis plura de la monti. Il ja kelkafoye
esforcabis klimar la Cervino, ma ne trovabis apta voyo. Por la decenso de la somito di la Cervino, Whymper e la altri esis konektata per kordo;
un misjudikis sua pedo-loko e falis, tirante altri kun il. Tale quar klimeri mortis; ma la konektanta kordo ruptis pos la quaresma homo, e Whymper
e du altri posvivis la expediciono.
356 A.K. La templo di Artemis, ye Ephesus, destruktesis pro incendio. Ephesus (proxim nuntempa Selcuk en Turkia) longatempe esabis situeso di
templo ante la sepesma yarcento A.K.; en ta yarcento la templo destruktesis en inundado, e la konstrukto di nova templo, de marmoro, esis pagita
da Croesus, la rejulo di Lidia de 560 til 547 A.K. (qua, segun legendo, esis imense richa). La incendianto di ca templo en 356 A.K. esis ula
Herostratus, qua, segun lora supozado, deziris famo irge-quale la konsequajo; il kondamnesis a morto. Pose konstruktesis nova templo, qua stacis
dum plura yarcenti. En 268 ol domajesis o destruktesis dum invado di Goti.
1434. Gil Eanes, Portugalana navala exploristo, departis de kabo Bojador, ye la rivo di nuntempa Westala Sahara, vers Lisboa, por kompletigar
voyajo qua inkluzabis, unesmafoye da Europani, navo-voyajo trans kabo Bojador. On lore kredabis ke seglirar sude de ca loko esis neposibla pro la
konstanta venti de la westo; plura navi esis perdita dum tala esforci. Princulo Henrique di Portugal ("Henrique la Naviganto") havis intereso
pri komerco kun Afrika; il furnisis la moyeni por exploralanavo-voyaji en karaveli, sude alonge la rivo di Afrika. La unesma tala voyajo di
Gil Eanes en 1433 faliis atingar trans kabo Bojador, quo desplezis princulo Henrique. Ilua suceso en la sequanta yaro posibligis, da altri,
plusa voyaji plu fore; kabo Verde deskovresis en 1445, e ye 1475 la rivo sude de la equatoro esis explorita; en 1498 Vasco da Gama segliris
trans la sudala kabo di Afrika ed atingis India.
1181. En la cielo aparis "supernova" (explozanta stelo), en la stelaro Cassiopeia. Lo esis raportata da astronomi en Chinia e Japonia, en plura
texti; ol esis nokte videbla dum cirkume 185 dii. Ol esas un de nur ok tala kozi en la Lakto-voyo aparinta dum raportita historio, qui esis
videbla per okulo sen helpo di teleskopo. Olua nuntempa nomo esas SN 1181. Ula objekto, qua esas "pulsar", nun vidata en sama loko, esas
konjektende, ma ne definitive, la restajo di ta explozo.
3114 A.K. Komenco di la kalendario di le Maya, populo di centrala Amerika qua developis notinda kulturo en anciena ero. Segun lia mitologio,
ye ca dato komencis la triesma esforco, da la dei Quetzalcoatl e Tepeu, krear homi. Dum antea kalendariala periodo esis la antea esforci krear
homi. La unesma homi kreesis de fango, ma li polveskis; la duesma homi, de ligno, esis sen-spirita e obliviis laudar sua dei; tamen la triesma
esforco, en qua homi kreesis de maizo (nutrajo importanta di le Maya), esis sucesoza, e ta homi esas nia ancestri.
1785. En Wien, sis kordo-quarteti da Wolfgang Amadeus Mozart aparis, kun dediko a lua plu olda kolego Joseph Haydn. Mozart ne kompozabis kordo-quarteti
depos sua yuneso. La sis quarteti op. 33 da Haydn aparis en 1781 (la yaro di la arivo di Mozart en Wien); oli esis multe estimata da Mozart, ed inspiris
ilua kompozado. Pos privata pleado di la nova quarteti da Mozart en februaro 1785, Haydn dicis a Leopold Mozart, patro di la kompozisto, "Koram Deo,
e kom honesta homo, me dicas a vu ke vua filiulo esas la maxim granda kompozisto di mea konoco, o personale o nomale." Ca grupo di quarteti balde divenis famoza.
1011. En Anglia, la urbo Canterbury esis siejata da Dana armeo; la siejo duris til 29 septembro. Lo esis evento dum la kampanio di Thorkell la Alta,
Dana chefo qua arivabis en Anglia en agosto 1009 kun sua armeo, e spoliabis plura urbi en sud-estala Anglia. Pro trahizo di ula Aelfmaer, la armeo
eniris Canterbury; Aelfheah, la arkiepiskopo di Canterbury, esis sizata kom gajo-homo e la katedralo esis spoliata ed incendiata. Aelfheah refuzis
permisar pago di ransono por sua liberigo, e ye 19 aprilo 1012 il esis ocidata da ebria Dana soldati. Ye pasko 1012 la Angla guvernerio, por haltigar
la kampanio di Thorkell, pagis 17.900 kg de arjento kom "Danegeld": tributo a la Dani.
1621. Pos asiejo, trupi di rejulo Gustavus Adolphus di Suedia sucesis okupar la strategiala Baltika urbo Riga. Sueda floto arivabis ye 1 agosto an Riga,
e bombardo komencabis ye 23 agosto. La preno di la urbo esis la komenco di Sueda dominaco di Livonia (teritorio en nuntempa Estonia e Latvia), quo esis
kompletigata en 1629. Gustavus Adolphus esis notenda militarala duktanto; dum lua regno Suedia divenis povoza stato. Il mortis en 1632 ye la batalio di
Luetzen (proxim Leipzig), evento di la triadek-yara milito (1618-48).
1499. Suisia divenis nedependanta, ye la signato di la Pakto di Basel. To sequis la batalio di Dornach ye 22 julio, kande armeo di Maximilian I, imperiestro
di la Santa Romana Imperio di Germana naciono, vinkesis da armeo di la Suisa federuro. La imperio di le Habsburg divenabis povoza en Suisia depos la
extingo en 1263 di la nobela familio Kyborg di la Suisa regiono. La federuro en 1499 havis dek kantoni; plusa kantoni pose divenis membri, e la nombro
nuntempe esas 26. Esis nula plusa konflikti inter Suisia en la Santa Romana Imperio, tamen la nedependeso ne esis oficale agnoskata da la imperio til
la pakto di Westphalia, di 1648.
1399. Richard II, rejulo di Anglia, esis destronizata. Ilua kuzulo Henry Bolingbroke duko di Hereford divenis la nova rejo Henry IV. Richard II esis rejo
depos 1377 evante dek yari; kom puero il regnis kun la helpo di povoza nobeli, precipue di sua onklo John di Gaunt qua esis patro di Henry Bolingbroke;
kom adulto il deziris regnar sole, e ca nobeli divenis povoza opozanti. Henry Bolingbroke, exilita dum plura yari da Richard, retrovenis en julio 1399
kun armeo e kaptis Richard ye 19 agosto. Richard, pos la abdiko, esis enkarcerigata en Pontefract-kastelo ube il mortis, forsan esis ocidata, en februaro 1400.
105 A.K. Eventis la batalio di Arausio (nuntempa Orange, en sudala Francia); Germana tribui le Cimbri e le Teutones kombatis du Romana armei. Ca tribui,
originale de la regiono di nuntempa Dania, ja sucesoze kombatabis la Romani ye Noreia (nuntempa Neumarkt en Austria) en 112 A.K. ma la Romana vinko ne
esabis grava. Ye Arausio esis du Romana armei qui ne kunlaboris; pro lia mala direktado ye la batalio, la Romani esis vinkata e perdis forsan 80.000 soldati.
To pavorigis Romani, qua expektis avanco di le Cimbri e le Teutones vers la ne-defensata regiono norde di Roma; tamen la tribui pose iris vers la Pirenei.
Konsulo Gaius Marius ri-organizis la Romana armeo.
1307. Rejulo Philip IV di Francia arestis multa membri di la Ordeno di la Templo, inkluzante la chefo Jacques de Molay. La ordeno fondesis en 1118 por
protektar pilgrimanti a Ierusalem; la organizuro esis submisebla da la papo ma ne da irga guvernado. Dum du yarcenti ol divenis richega. Philip iniciis
la aresti, saveskante rumori pri la ordeno, e multe debante a la ordeno pro sua milito kontre Anglia. La arestiti akuzesis di idolismo, herezio, fraudo
ed altra krimini; multa de ili konfesis dum tormenteso. Jacques de Molay ed altri pose retraktis sua konfesi; la papo Clement V deziris kunvokar papala
audienco pri la afero, ma Philip impedis ca ago; de Molay ed altri brulesis ye fosto.
1620. La piktisto Aelbert Cuyp naskis en Dortrecht. Nederlando. Lua patro Jacob Cuyp esis portreto-piktisto ed altra membri di la familio anke esis
artisti. Aelbert esis piktanto di peizaji di Nederlando; il esas famoza pro granda pikturi en qua la lumo di frua matino o tarda vespero augmentas
la efiko di la reprezenteso di la ceno. Inter la piktisti di ta notenda periodo en Nederlandala arto, il esas un de le maxim importanta. Il ne multe
voyajis; pos ilua mariajeso en 1658 il preske cesis piktar. Il divenis eminenta en Dortrecht, tenante diversa civitala ofici; il mortis en la urbo en 1691.
1275. En Nederlando, la urbo Amsterdam esis unesmafoye mencionata, kom Amstelledamme, en dokumento en qua Floris V komto di Holando grantis a
peskisti en la vicinajo dispenso de pas-taxi. Amsterdam origine esis pesko-vilajo ye digo en la fluvio Amstel. La regno di Floris V esis pacoza, ed
il demarshis plubonigar la stando di rurani, egarde administrado e komerco. En 1296 il kaptesis da rivala nobeli de vicina regiono, en komploto qua
relatis disputo inter Floris e rejulo Edward I di Anglia, pri lano-komerco; Floris balde esis ocidata. Pos lua morto il esis multe estimata da la
rurani di Holando, ed en sequanta yarcenti inspiris teatraji e libri en Nederlando.
1801. La kompozisto Vincenzo Bellini naskis en Catania, Sicilia. Ilua patro ed avulo esis muzikisti. Il havis intereso pri muziko ye frua evo; il
pleis piano evante tri yari, e ye sis yari il studiis kompozado kun sua patro. Plu tarde il studiis en Napoli e divenis savoza pri la fako di opero.
En 1825 lua unesma opero pleesis; dum sequanta yari, rezidante en Milano, il kompozis dek operi, di qui preske omna esis suzesoza. Ilua stilo di
fluanta melodio esis importanta traito di la muziko. Notenda operi esas I Capuleti ed i Montecchi, La Sonnambula e Norma. Il mortis en Paris, pro
intestinala inflameso, en 1835.
1526. János Zápolya esis proklamata kom rejulo János I di Hungaria. Il esabis guvernanto di Transilvania depos 1511; en ca ofico il
divenis richa ed influiva. Ye 29 agosto di ca yaro eventis la batalio di Mohács, en qua la armeo di Hungaria vinkesis da la trupi di la
Ottoman-imperio di Suleyman I; cirkume 14000 di Hungaria mortis, inkluzante rejulo Lajos di Hungaria e Bohemia. János Zápolya e lua armeo
ne partoprenis la batalio. Le Ottoman spoliis la urbo Buda e pose retro-iris. Dum la hiato di politikala povo en Hungaria, la kandidati por rejo esis
János Zápolya ed arki-duko Ferdinand di Austria; Zápolya divenis rejo. Multa Hungariana opozinti di Zápolya mortabis en la
batalio di Mohács. Quankam il esis suportata en sua lando, ilua regno ne esis agnoskata da arki-duko Ferdinand.
1292. John Balliol divenis rejulo di Skotia. Il selektesis de plura kandidati por la ofico, qua esis vakanta depos la morto di Margaret, evante sep yari,
en 1290; John esis decendanto di rejulo David I di Skotia (regnis 1124-53). La arbitranto di ca selektala proceduro esis rejulo Edward I di Anglia, qua
expektis ke la nova rejo esos quaza vasalo di la Angla rejo. John Balliol esis kompromisata; plura Skota chefi rebelesis kontre la dominaceso di Anglia,
ed Angla armei revanchante invadis Skotia. Il abdikis en 1296, e la naciono havis nula rejo til ke Robert Bruce divenis rejulo en 1306.
380. Unesmafoye en sua vivo, la Romana imperiestro Theodosius I eniris Konstantinoplo, la precipua urbo di regiono trublata da inkursi di Visigoti. Il
divenabis imperiestro en la estala Romana imperio pos la morto di Valens en la batalio di Hadrianopolis en 378, en qua la Visigoti esis vinkoza.
Theodosius durigis la kampanio kontre la Visigoti en la esto; por ca kampanio il mustis rekrutar barbari ja establisita en la imperio. Il paktis kun
la Visigoti en 382: li darfis rezidar en la imperio guvernata da sua propra chefi, ma mustis bataliar por la imperio. Pos la morto di Valentius II, di
la westala imperio, en 392, Theodosius divenis unika imperiestro; il esis la lasta di amba regioni di la imperio.
1135. Henry I, rejo di Anglia e duko di Normandia, mortis en St Denis-le-Fermont, proxim Rouen, evante 67 yari. Il ne havis maskula heredanti depos
ke lua filiuli William e Richard mortabis en naufrajo dum voyajo de Normandia ad Anglia en 1120. Il volis ke lua filiino Matilda esez rejo; tamen
lua nevulo Stephen, voyajinte a London de sua domeno en Boulogne ye la informeso di la morto, ganis suficanta suporto por prenar la trono ye
22 decembro. Ilua regno ne esis sekura; Matilda divenis rejino dum plura monati en 1141 ma Stephen riganis la trono; la sequanta rejo, pos la morto
di Stephen en 1154, esis la filiulo di Matilda, Henry komto di Anjou.
1174. William I (nomizita William la Leono), rejulo di Skotia depos 1165, esis liberigata de karcero en Normandia, ube il esis kaptito di Henry II,
rejulo di Anglia e duko di Normandia; il mustis asentar esar vasalo di Henry II. Ante la enkarcerigo, William kampaniabis riganar Northumberland
(en nuntempa nordala Anglia) di qua il esabis komto til 1157, kande la lora rejo di Skotia Malcolm IV donabis la komtio a la Angla rejo. Pos ilua
liberigo, William kampaniis subordinar la chefi di nordala Skotia, ed esis grandaparte sucesoza. En 1189 la Angla rejulo Richard I, por furnisar
la pekunio por sua kruco-milito, vendis la yuro di Skotia a William.
1675. En Nederlando, en la Oude Kerk en Delft, eventis la funero di la piktisto Jan Vermeer. Dum la lasta yari il sufris pro pekuniala sucii,
e ye lua morto evante 43 yari il esis multe debizita; kelka monati pos la funero ilua vidvino bankrotis. En la sequanta yari la pikturi di Vermeer,
montranta bele lumizata pacoza ceni en familiala chambri, esis ne estimata; tamen la verkaro divenis famoza dum la 19esma yarcento. Vermeer probable
utiligis camera obscura, qua projektis imajo di la ceno piktenda sur dorso di buxo, e donis fotografala qualeso a la pikturo.
1790. Rusa generalo Alexander Suvorov kaptis la Turka fortreso di Izmail, en Bessarabia; lo esis evento di la milito 1787-92 inter Rusia e Turkia.
En 1786, Ekaterina II imperiestrino di Rusia facabis triumfala procesiono tra Krimea, qua anexesis da Rusia en 1774; lo detrimentis opinioni en la
Ottoman-imperio ed iniciis la milito. La kaptita fortreso di Izmail, konstruktita da komercisti de Genova en la 12esma yarcento, esis importanta
defensilo por le Ottoman depos la 16esma yarcento. Pos olua preno dum kurta periodo da Rusia en 1770 ol esis pluse fortifikata da le Ottoman,
qui kredis ke ol esas nekaptebla. La kapto di la fortreso en 1790, kun la masakro di cirkume 40 000 Turki, esis egardata en la Ottoman-imperio kom katastrofo.
1566. La Dana astronomo Tycho Brahe, qua sorgoze observis e deskriptis la movadi di suno, luno e planeti, multe influis sequanta astronomi. Kom
yuna studento ye ca dio en 1566 il perdis parto di sua nazo en duelo kun espadi, qua eventis dum tenebroza vespero ye la Universitato di Rostock.
Il duelis kontre Manderup Parsbjerg; li amba esis nobeli ed esis distanta kuzi; li disputis pri matematikala formulo. Pos ca evento, Tycho utiligis
remplacilo por la mankanta parto di la nazo; la remplacilo esis de kupro, o de oro ed arjento, segun la okaziono.
1477. La Duko di Burgundia, Charles la Temerara (Charles le Téméraire) mortis ye la batalio di Nancy. Ilua posedaji komence inkluzis Flandria e Holando;
il deziris krear nedependanta regiono sude di ca teritorii e norde di Burgundia, inter Francia e Germania. Por ca skopo il establisis en 1465 la ligue du
Bien public, ligo di feudala nobeli qui opozus Franca rejulo Louis XI. Suisia, Lotringia e la Santa Romana Imperio di Germana Naciono esis unionata kontre
Charles. Ilua armeo, diminutita pro la severa koldeso, vinkesis an la muregi di Nancy da armei di Suisia e Lotringia. La ligo di nobeli krulis; Charles
havis nula maskula heredanti, e Burgundia nultempe pose esis nedependanta teritorio.
29 A.K. La pordi di la templo di Janus klozesis da Augustus, por montrar ke la Romana imperio esas pacoza. To sequis la suceso di Roma ye la navala batalio
di Actium en 31 A.K., kontre la trupi di Kleopatra e Antonius. (Antonius, antee un de la Romana triumviraro, kun Augustus, divenis amoranto di Kleopatra
rejino di Egiptia. Pos la vinko ye Actium li suocidis.) La templo di Janus situesis en la Romana forumo; olua pordi ne esabis klozata depos la fino di
la unesma "Punic"-milito ye 235 A.K., kande konsulo Titus Manlius Torquatus klozis la pordi; la antea (ed unesma) klozado di la pordi eventis en la
regno (715-673 A.K.) di Numa Pompilius, duesma rejulo di Roma, qua konstruktis la templo.
1809. La skribisto Edgar Allan Poe naskis en Boston, Massachusetts USA; il originale nomizesis Edgar Poe. Ilua genitori esis aktori; patro abandonis
la familio en 1810 e matro mortis kurte pose pro tuberkloso. Il adoptesis da John Allan, sucesoza komercisto de Skotia, e spozino Frances. De 1815 til
1820 la familio rezidis en Britania; Edgar esis skolano en Irvine, Skotia, ube Allan naskabis, e plu tarde en Chelsea, London. En 1827, dum ke il esis
soldato en la armeo di USA, il produktis unesma libro (nesucesoza kolekturo de poeziaji). De 1831 il vivis per skribado, e pos kelka yari il ganis
famo pro sua artikli, poeziaji e rakonti.
66. Ula kometo, plu tarde nomizata la Kometo di Halley, atingis perihelio dum un de olua frua registragita apari. En 1705 Edmund Halley, pos konsidero
di astronomiala observi di la antea du yarcenti, konstatis ke la sama kometo aparis ye periodo di 75 o 76 yari. Ca kometo en 66 esis videbla de
januaro de aprilo di ta yaro; ol havis perceptebla kaudo. Ol esis mencionata da Cassius Dio (Romana konsulo e historiisto, 150-235) e Suetonius
Tranquillus (Romana historiisto, 69-122); li skribis ke, dum la vivo di la imperiestro Vespasianus, kometo aparis dum longa tempo; la Romana
populo pensis ke la aparo esas auguro di la morto di Vespasianus.
1709. Pos plu kam quar yari di sola vivado sur mikra insulo en la Pacifiko proxim Chili, Alexander Selkirk (originale de Skotia) esis salvata
da Britaniana korsaro-navo. La historio di Alexander Selkirk inspiris la romano Robinson Crusoe da Daniel Defoe, olqua aparis en 1719. Selkirk
komencis rezidar sur la insulo en oktobro 1704 kande il opinionis ke la navo en qua il servas esas en mala stando; il esperis ke plusa membri
di la navo-trupo livus la navo kun il, tamen kande la navo departis il esis sola. Malgre lua expektado, balda salvado ne venis. Il transvivis
per manjar moluski e kapri, ed il facis vesti de kapro-feli.
474. En Konstantinoplo, Zeno deklaresis kom imperiestro di la Romana Imperio; il regnis kun sua filiulo Leo II, qua mortis pos kelka monati; pose
il esis unika imperio. Il venis de Isauria, montoza regiono di Anatolia, egardita kom barbara regiono da kelki; to ulgrade detrimentis ilua
kariero. Ilua originala nomo esis Tarasicodissa, ed il esis chefo di Isauriana trupo qua esis selektata da la Romana imperiestro cirkume 465,
komplementale ad existanta imperiala trupi de Germania. Il prenis la Greka nomo Zeno qua semblis plu apta inter Romana oficiri; il mariajesis
kun filiino di la imperiestro Leo I. Pro komploto, il mustis fugar Konstantinoplo en 475; ye la falo di rivalo Basiliscus, Zeno itere divenis
imperiestro en 477, e duris en la ofico til sua morto en 491. Dum ilua regno il esis multe okupata pri militi kontre Ostrogoti. En 486 la
Ostrogota chefo Theodorik la Granda, asaltinte Konstantinoplo, paktis kun Zeno. Zeno pose konsilis ke Theodorik irez a Roma por militar kontre
Odoaker, qua regnis ibe. (Videz "ye ca dio, 3 marto" pri Theodorik ed Odoaker.)
1391. En Konstantinoplo, imperiestro Ioannes V Palaiologus mortis. Ilua longa regno komencis en 1341, evante non yari; quankam il esis destronizita
1376-79 e dum kelka monati en 1390. Frue en la regno esis interna milito, pro rivaleso inter du regenti di la yuna imperiestro. La Ottoman-imperio
durante minacis dum la regno di Ioannes; ilua imperio esis multa diminutita; vicina urbo Adrianopolis prenesis da le Ottoman en 1369. Ioannes
mustis agnoskar ke il esas vasalo di la Ottoman-imperio. En 1390 il fortifikis la Ora Pordo (la precipua ceremoniala enireyo) di Konstantinoplo,
tamen Bayezid I di le Ottoman imperis ke ol esez desfortifikata. Ioannes facis to; il mortis balde pose, forsan pro la humiligo.
532. En Konstantinoplo, la imperiestro Justinianus I decidis rikonstruktar la Hagia Sophia, la precipua kirko di la imperio, origine konsakrita
en 360. Ol esis destruktita, kum granda parti di la urbo, en januaro di ca yaro en incendii dum grava tumulto. La nova kirko esis plu granda kam la
antea kirko; Justinianus selektis la arkitekti; materio di alta qualeso por la edifico venis de diversa parti di la imperio. Ye ta tempo, la
nova kirko, kun injenioze desegnita kupolo, esis egardata kom importanta arkitekturala verko. Justinianus inauguris la nova basiliko en 537;
tamen mosaiki en la kirko ne esis kompleta dum ilua vivo. La edifico ankore stacas; ol divenis moskeo de 1453; en 1931 ol divenis muzeo.
1791. Mesajo transmisesis per semaforo, en Francia inter Brulon e Parce, 16km distanta; ol esis la unesma mesajo per la semaforo-sistemo di
Claude Chappe e lua fratuli. Ili establisis ke la maxim klare videbla signalo esas per stangi, montrata ye varianta anguli. Ili facis plusa
experimenti pri la nova sistemo. La finala desegno esis du brakii konektita per transversa brakio. La stacioni esis distanta per 12-25km;
singla staciono havis teleskopo por singla sinso. En 1792 Claude Chappe divenis oficala Ingénieur-Télégraphiste; il establisis lineo di
semaforo-stacioni inter Paris e Lille, 230km distanta, e plusa linei esis pose establisata. Ca sistemo di telegrafo per semaforo duris en
Francia til 1852, pose remplasata da elektrala telegrafo.
1500. Expedicionala floto di dek-e-tri navi, di qua Pedro Cabral esis la komandanto, departis de Lisboa; la skopo esis voyajar ad India por
komercar pri spici ed establisar komercala relati en India. Li irus per nova voyo, cirkum la sudo di Afrika, savita pro la voyajo di Vasco da Gama,
qua retrovenabis a Portugal de India en 1499. En la sud-Atlantiko, la navi di Cabral segliris, pro navigala tekniko, fore de Afrika, e ye 22 aprilo
li atingis ne-konocata lando, quan li exploris til 2 mayo. Cabral deklaris ke la lando esas posedajo di Portugal, e nomizis ol Ilha de Vera Cruz
(Insulo di la Vera Kruco). Il ne savis ke il esas ye la mar-bordo di Sud-Amerika; la posedajo plu tarde divenis Brazilia. En eventoza expediciono
(dum qua plura navi perdesis), Cabral atingis India ye 13 septembro ube il negociis komercala aferi, e fine arivis en Portugal en somero di 1501.
La rezultanta interesi di Portugal pri Sud-Amerika, e pri estala komerco, esis duriva.
1621. Kelka semani pos la fondo di la kolonio Plymouth, en futura Massachusetts USA (pos voyajo de Anglia en la navo Mayflower), ula indijeno
marchis aden la kolonio e salutis la kurioza habitanti en la Angla linguo, "Welcome, Englishmen!" Il introduktis su kom Samoset, ed explikis
ke il rezidas ye vicina insulo, ube Angla peskisti frequentas, de qui il ulgrade lernis la Angla linguo; ke la lokala indijena vilajo Patuxet
esis abandonata pro plago; e ke la supra chefo di la regiono esas Massasoit, chefo di le Wampanoag. Samoset departis ye la sequanta dio,
promisante retrovenar pos kelka dii kun kelka viri di Massasoit. Ta viri arivis, inkluzante Massasoit ipsa; ye 22 marto, guvernanto John
Carver e Massasoit establisis paco-kontrato.
1801. Caro Pavel I di Rusia esis ocidata. Il sucedis sua matro Ekaterina II (qua regnabis depos 1762) en 1796; il opinionis ke la Rusa nobelaro
esas dekadanta e koruptita, e deziris ke li esez bone diciplinata e loyala, quale mez-epoka ordeno di kavaliereso. Plura de la nobelaro, odiante il,
komplotis ilua ocideso, kelka monati ante la evento. La tsaro asasinesis en lito-chambro di la recente-konstruktita Kastelo di St Mikhail en
St Petersburg, da grupo de desengajita oficiri. Generalo Nikolai Zubov, un de la ocidinti, quik pose anuncis ad Alexander I (filiulo di Pavel)
qua esis en altra parto di la kastelo, ke il esas la nova tsaro.
1296. Edward I rejulo di Anglia, en kampanio kontre Skotia, asaltis la urbo Berwick-on-Tweed, ye la frontiero di Anglia e Skotia; ca urbo esis
komercale importanta por Skotia. Ol esis kaptata; plura mil homi en la urbo ocidesis. La garnizono en la kastelo di la urbo ulgrade rezistis,
ma ol balde cedis. Ca kampanio di Edward I sequis la refuzo di chefi en Skotia suportar ilua projetata kampanio kontre Francia; en 1294
Francia prenabis la provinco Gaskonia, qua esis posedajo di Anglia. Skota chefi, egardante Francia kom asociito, refuzis helpar; li ne egardis
la supozata rejulo di Skotia John Balliol, qua esis quaza vasalo di Edward I. (Videz "Ye ca dio, 17 novembro" pri John Balliol.)
1889. En USA, George Eastman komencis vendar la "Kodak Camera No. 1": ca kamero, la unesma qua utiligis rul-filmo, esis por ne-profesionali; til
ta tempo, fotografado esis profesionala agado. La rul-filmo esis patentizita da Eastman en 1884. Kamero no. 1 kustis 10 dolari; ol esis ligna
aparato qua prenis ronda fotografuri. Ol esis sucesoza, e plu tarde en 1889 aparis "Kodak Camera No. 2", qua esis plu mikra e plu chipa. Eastman
(1854-1932) cesis diale direktar sua Kodak-kompanio en 1925, e lua tempo divenis precipue okupata da filantropala agadi.
1178. Sebastiano Ziani, Dogo di Venizia depos 1172, mortis, un dio pos retreto a monakeyo ye San Giorgio Maggiore, insulo apud la urbo. Il
esis elektata kom 39ma dogo di la republiko, sis monati pos la morto di lua precedanto Vitale Michiel II, qua esis ocidita; pro mala traktado
di la lora konfronteso di Venizia da Konstantinoplo, Vitale esis desestimata da multi en la urbo, ed il fine atakesis da turbacho. Sebastiano,
evante cirkume 70 yari ye elekteso, esis richa, havante komercala relati kun la Oriento. Il aranjis renkontro dum qua la papo Alexander III,
e Germana rejo Frederik Barbarossa, quan la papo exkomunikabis, esis rikonciliata. La urbo Venizia esis ri-organizata da Sebastiano, establisante
nova loko por la navo-konstrukteyo, plu fore de la guverno-domo quan ol perturbabis pro olua bruisado.
1702. La "Kometo di 1702" - kometo C/1702 H1 - esis unesmafoye vidata. Ol deskovresis da Italiana astronomi Francesco Bianchini e Giacomo Filippo
Maraldi; ol situesis proxim la horizonto ed aspektis quale nebuloza stelo. La kometo esis lastafoye vidita da ili ye 5 mayo di ca yaro. Bianchini,
inter altraji, studiis la planeto Venero; Maraldi studiis la planeto Marso dum multa yari. Ye 21 aprilo la kometo di 1702 esis vidata da Germana
astronomo Maria Margarethe Kirch; el esis la unesma homino qua deskovris kometo. Elua spozulo Gottfried Kirch, qua esis astronomo e kompilisto
di kalendarii, e qua ja deskovrabis plura kometi, publike asertis ke il ipsa deskovris ca nova kometo; en 1710 il agnoskis ke Maria esis la deskovrinto.
1296. En la Skota kampanio di Angla rejulo Edward I, la Angla armeo esis vinkoza ye la batalio di Dunbar. Pos la preno di la urbo Berwick-upon-Tweed,
la armeo avancabis alonge la mar-bordo e kaptabis la kastelo di Dunbar. Skota armeo avancis de vicina urbeto Haddington por sokursar la kastelo. En
la batalio, la Angla kavalrio, pos kurta periodo di manovrado, fugigis la Skota kavalrio. Esis nemulta morti, tamen multa Skota kavalieri kaptesis.
Ol esis la konkluzala batalio di la kampanio; tamen en sequanta yari esis plusa rebelesi en Skotia, notende ta di William Wallace en 1298. En 1306,
Robert Bruce komencis kampanio di Skota nedependeso. Edward I, qua ne agnoskis Robert kom Skota rejo, mortis dum voyajo vers Skotia por direktar
opozala kampanio. (Videz "Ye ca dio, 30 marto" pri la kapto di Berwick-upon-Tweed.)
1626. Peter Minuit, nominita kom direktanto di Nova Nederlando da la Geoctroyeerde Westindische Compagnie, arivis ye ca kolonio en nordala
Amerika. Nova Nederlando, qua kreesis kom komercala entraprezado, precipue di furi, esabis provinco di la republiko di Nederlando depos 1624.
Minuit decidis ke la chef-urbo di la kolonio situesos sur la insulo Manhattan; ye 24 mayo di ca yaro il kompris ca insulo de la lokala indijeni.
Segun legendo, il kambiis komercaji valoranta 60 gulden por la insulo; la indijeni probable prizis la komerco, pro ke li povis future egardar
la koloniisti kom asociiti e fidinda komercisti. Ye la sudala extremajo di Manhattan konstruktesis Fuorto Amsterdam; exter la muri di la fuorto
kreskis urbo Nova Amsterdam (la futura Nova York), qua ganis municipala charto en 1653.
868. En Chinia, la maxim frua existanta blok-imprimita libro qua montras dato esis datizata. Ol kontenas tradukuro aden la Chiniana linguo di
Budista texto la "Diamanta Sutra"; la texto esis tradukita aden la Chiniana de la Sanskrita ye cirkume la yaro 400; la titulo en la Sanskrita
esas Vajracchedika Prajnaparamita Sutra. Ca Chiniana imprimuro esas paper-volvajo, longeso cirkume 5m, formacita de sep bendi de kun-glutinita
papero. Ol esis en granda kolekturo de manuskripti e blok-imprimaji, trovita en la Mogao-kaverni, proxim Dunhuang en nord-westa Chinia; oli
ri-deskovresis en 1900 da lokala monakulo. Multa de oli, inkluzanta la "Diamanta Sutra", obtenesis da Hungariana arkeologo Aurel Stein en 1907.
1152. Henry duko di Normandia e komto di Anjou, mariajesis ad Eleanor di Aquitania, filiino di Guillaume X duko di Aquitania. El antee esabis
spozino di rejulo Louis VII di Francia; el divorcabis de il en marto di ca yaro. En 1154, ye la morto di Stephen rejulo di Anglia, Henry divenis
rejulo Henry II di Anglia. Dum sequanta yari il esforcis establisar sua autoritato sur sua heredita teritorii en Britania en Francia. Il mariajis
sua filii a rejala familii di Europa, quo fortigis ilua influo. Ilua unesma filiulo Henry rebeleskis pro la povo di sua patro; Eleanor, asociito
di la rebeleso, enkarcerigesis en 1173 da sua spozo, ed esis ne tote libera mem pos ke filiulo Henry mortis en 1183. Pos la morto di Henry II en
1189, Eleanor esis influiva dum la regni di sucedanta reji, elua filiuli Richard I e John; el mortis en 1204.
526. Grava ter-tremo eventis ye Antioch, importanta urbo di la Bizanta imperio. Fairi sequis, qui destruktis domi ne destruktita da la
ter-tremo. Segun supozaji, cirkume 250000 homi mortis; multi esis vizitanti a la urbo de la vicina regioni, por la acenso-festo. Euphrasius,
la Patriarko di Antioch, esis viktimo. La kirko Domus Aurea esis domajata dum la ter-tremo, e pos sep dii di fairo ol esis destruktata.
Ca granda oktogonatra kirko esis konstruktita dum la regno di imperio Constantinus en 327, e konsakrita en 341. Ol esis ri-konstruktata, ma
plura sequanta ter-tremi de 528 til 588 domajis la edifico. Pos grava ter-tremo di 588 la kirko ne esis ri-konstruktata; esas supozata ke la
importo di Antioch ye ta tempo esis diminutita.
1215. En Azia, le Mongol prenis la urbo Zhongdu (nuntempa Beijing) pos longa asiejo. Milito inter le Mongol di Genghis Khan e la Jin-dinastio
di nordala Chinia komencis en 1211. Dum du yari la armeo di Genghis ne grave minacis; tamen il amasigis sua trupi ed en 1213 la teritorio di le
Jin exter la Granda Muro di Chinia esis vinkita. Tri armei, komandata da familiani di Genghis, sucesis penetrar la muro ye diversa loki. Pos la
preno di Zhongdu, imperiestro Xuanzong di le Jin movis sua rezideyo sude a Kaifeng, qua divenis ilua nova chef-urbo. La avanco di le Mongol duris,
ed en 1234 la Jin-dinastio esis extingata.
1042. Harthacnut, rejulo di Anglia, mortis evante cirkume 24 yari, dum ke il esis drinkanta ye mariajo-celebro. Il esis severa e despopulara rejo;
rumoro esis, ke il esas venen-agita. Il esis filiulo di Cnut, qua regnis 1016-35; Cnut venis de Dana rejala familio, ed il esabis rejulo anke di
Dania e Norvegia. Ye la morto di Harthacnut, la rejala familio en Anglia di Dana decendo esis extingata. La sequanto rejo, evante cirkume 40 yari
ye entronesko, esis Edward la Konfesanto; ilua genitori esis antea Angla rejo Ethelred (qua regnis 978-1013), ed Emma filiino di duko Richard I di
Normandia. Edward, qua pasis la plu multa di sua frua yari en Normandia, ne expektis divenar rejo di Anglia.
1707. Johann Sebastian Bach esis selektata kom orgenisto di la kirko di St Blasius ye Muehlhausen. Ye ta tempo il rezidis en Arnstadt, ube
relati kun lua employanti divenabis mala; il ibe demisionis ye 29 junio e translojis a Muehlhausen. Dum la sequanta monati il kompozis tri kantati;
la duesma (Gott ist mein Koenig, BWV71) esis pleata ye la inaugureso di la municipala konsilistaro di Muehlhausen ye 4 februaro 1708, ed ol esis
imprimata; nula altra kantati da Bach esis imprimata dum ilua vivo. Il aranjis ke la orgeno di la kirko esez ri-konstruktata; tamen, opinionante
ke muzikala standi en la urbo ne divenos plu bona, il demisionis de sua ofico en Muehlhausen en junio 1708, pose tempope retrovenante por direktar
la duranta rikonstrukto di la orgeno.
168 aK. Eventis la batalio di Pydna, en nuntempa Grekia, inter Roma e Macedonia; Roma esis vinkoza, signifikante la finala destrukto di la antea
imperio di Alexandros la Granda. Kelka yari antee, Roma sucesoza atakis Macedonia, di qua la regnanto tatempe esis Philippos 5ma; pos la batalio
di Cynoscephalae en 197 aK Philippos perdis sua teritorii, ecepte Macedonia ipsa. La Seleucid-imperio, pose invadanta ca regiono de la esto, esis
repulsata da Roma, qua tale extensis sua imperio vers la esto. Perseus, filiulo di Philippos 5ma, esforcis rivivigar la potenteso di Macedonia,
quo finis ye la batalio di Pydna. Romana komandanto Lucius Aemilius Paullus, vinkoza ye la batalio, enkarcerigis Perseus, ed imperis la ocido di
kina-cent eminenta Macedoniani qui esis opozema a Roma.
3123 A.K. Grandega meteoro shokis la tero ye Koefels, en nuntempa Austria; dum ke ol flugis super la mez-Oriento vers olua destinata loko,
olua fairoza plumo esis suficante intensa por acendar vesti e hari, e tale multi esis ocidata; de ta evento fondesis la legendo di la destrukto
di la urbi Sodom e Gomorrah. Omno to esas recenta teorio: sur ula argila skrib-tabeleto, (la "Planisphere" tabeleto, recente deschifrita),
facita cirkume 700 A.K. en lora Asiria, esas skribita kopiuro di noto-libreto di astronomo de plu frua epoko, qua sorgoze deskriptis la
pasado di meteoro tante granda, tale ke on povis dicernar olua formo. La trajektorio di ca meteoro, relate la steli, esis deskriptata. Ol
konkordas kun supozata explozo ye Koefels, ube existas evidentajo di tala evento: grandega ter-krulado, diametro cirkume kin km, ma nula
kratero, pro ke la meteoro venis de basa direciono.
1253. Mindaugas, unesma rejo di unionita Lituania, esis kronizata. Ante la tempo di Mindaugas, plura duki e princi regnis en la regiono. En 1219,
kontrato esis signata da plura duki, unigita por repulsar inkurso di westala komercisti e misionisti; un de la duki esis Mindaugas. En sequanta yari
il establisis sua autoritato, helpita da sua filiulo e du nevuli. Il asasinesis en 1263, e periodo di anarkio sequis; tri sucedanti di Mindaugas
asasinesis, til ke Traidenis divenis Granda Duko en 1270. La dato di la kronigo di Mindaugas esas nacionala vakanco en Lituania depos 1991; en 2003,
750 yari pos la kronigo, esis granda festo en la lando.
1919. La aero-navo R34 retrovenis ad olua hemo en komtio Norfolk en Est-Anglia, kompletigante du-sinsa aerala voyajo trans la Atlantiko: to esis la
unesma foyo di tala voyajo. Ca aero-navo esis di tipo R33; la du tala navi, R33 e R34, esis konstruktata en Britania por rolo en la unesma mondo-milito;
li esis ne kompleta ye la ceso di la milito. La unesma flugo di R34 eventis ye 14 marto 1919. Por la projetata transiro di la Atlantiko, portante plura
armeo-oficiri, la navo esis equipata per plusa hamaki, nam ol ne esis konstruktita por pasajanti. Ol departis de Britania ye 2 julio. Kande ol atingis
Mineola en Long Island, Usa, ye 6 julio, un de la pasajanti decensis per parafalo por instruktar lokala personi pri traktar la terveno di la aero-navo;
tale arivis la unesma persono en Amerika pos aerala voyajo de Europa.
1031. La regno di Henri 1ma di Francia komencis, ye la morto di lua patro Robert. Il balde subisis rebeleso, kande ilua stif-matro Constance esforcis
establisar sua filiulo Robert (plu yuna mi-fratulo di Henri) sur la trono; por to el esis asociata kun komto Odo (Eudes) 2ma di Blois. Henri fugis a
Normandia, ube il e restis dum ke duko Robert di Normandia kolektis suportanta nobeli qui esus pronta helpar Henri. Li koaktis Constance ed elua filiulo
aden aranjuro, e Henri riganis sua trono. Kom rekompenso, Henri donis a Robert la sinioreso di Vexin, vicina komtio di Normandia. Dum posa yari Henri
esis asociato di la sucedanta duko William (Guillaume) 2ma di Normandia (ilqua divenis William la Konquestero di Anglia), ma il divenis envidiema pro
la prodeso di William.
1606. Franca nobelo Jean de Biencourt de Poutrincourt arivis ye Port-Royal, kolonio ye la marbordo di nuntempa Nova Skotia, Kanada. Ca kolonio esis
fondata dum expediciono (di qua Poutrincourt esis membro) di 1605, di qua la skopo esis establisar komerco pri furi; la yuro facar to grantesis da
rejulo Henri 4ma di Francia. Pos kelka monati en Francia, Poutrincourt, grantita la feudo di Port-Royal, retrovenis ye ca dio kun plusa homi ed
animali por developar la kolonio. Li bone pasis la vintro; tamen en 1607 la yuro di furo-komerco esis revokata, e la koloniisti retrovenis a
Francia. La kolonio esis ri-establisata da Poutrincourt en 1610. Port-Royal esis la unesma sucesoza Franca kolonio en Nord-Amerika.
394. La maxim tarda datizita Egiptiana hieroglifi, qui esas konocata, esis enskribata en la templo di Isis, ye Philae en suda Egiptia. La dato esis la
nasko-dio di Osiris, yaro 110 (di Diocletianus). La enskriburo relatas ula rejala dekreto; apud la hieroglifi, domajita figuro di rejulo kun krono esas
grabita. Ca templo di Isis esis sur la insulo Philae; kun altra strukturi sur la insulo, ol esis transpozata en la 1960-yardeko a plu alta tereno sur
vicina insulo, kande la Aswan-barilo, por regular aquo-fluo, esis kreata.
1422. Rejulo Henry 5ma di Anglia mortis, evante 34 yari. En junio 1420 il mariajesis a Catherine, filiino di rejulo Charles 6ma di Francia; il
intencis divenar rejulo di Francia, ed il agnoskesis kom heredanto di la Franca trono da multi. Pos sejorno en Anglia, il rivenis a Francia en
junio 1421 por plusa militala kampanio. Ilua armeo asiejis e kaptis Meaux en mayo 1422. Il maladeskis dum la longa asiejo, e mortis, probable pro
disenterio, en agosto. Ilua filiulo, evante non monati, esis la sucedanta rejulo Henry 6ma.
1151. Geoffrey Plantagenet, komto di Anjou, mortis ye Chateau-du-Loire, Francia, evante 38 yari. Il esis la duesma spozulo di Matilda, elqua dum ula
periodo esis rejino di Anglia; li mariajesis en 1228 por avantajizar relati inter Anjou ed Anglia/Normandia; el esis plu evoza kam il per 11 yari.
Matilda esis vidvino di Henrik 5ma di la Santa Romana Imperio di Germana naciono; pro to, el esis nomizita Imperiestrino Matilda. Un de la filii di
Geoffrey e Matilda divenis rejulo Henry 2ma di Anglia en 1154. Il ed omna sequanta reji di Anglia, til rejo Richard 3ma qua mortis en 1485, esis di
la Plantagenet-dinastio, a qua Geoffrey donis sua familio-nomo.
1607. Irlandana nobeli Hugh O'Neill e Rory O'Donnell, kun cirkume 90 altra nobeli e familiani, fugis Irlando, plu tarde establisante su en Roma. La
fugo sequis non-yara milito en Irlando, en qua O'Neill ed O'Donnell opozis Angla regno en Irlando; la milito, qua precipue eventis en Ulster en norda
Irlando, finis per cedo di O'Donnell en 1602 e di O'Neill en 1603. James 1ma di Anglia, ye la komenco di sua regno en 1603, pardonis la nobeli, ma
li ne esis kontenta pri nova aranjuri institucata en Ulster, per qua lia influo esis diminutata, e li decidis abandonar sua teritorii. Ca evento
("The Flight of the Earls"), esas notenda en la historio di Irlando, signifikante la fino di la anciena Gaelana ordineso en Ulster.
1217. Lembitu, Estoniana militala chefo, mortis en la batalio di la Dio di Santa Matthaeus, proxim Viljandi en nuna Estonia. Ilua armeo, cirkume 6000
Estoniani kunvokita de plura landi por opozar la Frati di la Espado, esis vinkata. La Frati di la Espado esis Germana militala ordeno kreita da la
episkopo di Riga en 1202, e sancionita da Papo Innocentius 3ma en 1204, por konvertar la habitanti ye la komercala voyi este de la Gulfo di Riga. La
unesma konocata menciono di Lembitu esas di militala entraprezo en 1211. En 1215 la fortifikajo di Lembitu ye Lehola, proxim la nuna urbo Suure-Jaani
en Estonia, esis prenata da la Frati di la Espado, e Lembitu kaptesis; il esis liberigata en 1217.
48 A.K. Gnaeus Pompeius Magnus, politikala chefo di la Romana Republiko, esis asasinata. Il esis un de la Unesma Triumvireso; la altri esis Marcus
Licinius Crassus e Gaius Julius Caesar. Ca triunvireso, fondita en 60 A.K., esis ne-oficala ma ol esis influiva. Ol fortigesis per la mariajeso di
Pompeius, qua esis richega, kun Julia, filiino di Caesar, qua esis populara. Tamen la triumvireso ne duris: Julia mortis dum parturo, e Crassus
vinkesis ed ocidesis ye la batalio di Carrhae, kontre la Parthiana Imperio. Interna milito developis, inter Caesar e Pompeius. Pompeius fugis ad
Egiptia, ube il esis asasinata.
869. La quaresma Koncilo di Konstantinoplo komencis; ol duris til 28 februaro 870. Ol kunvokesis da Bizantana imperiesto Basileios 1ma e
Papo Adrian 2ma. Asistanti inkluzis 102 episkopi, tri papala legati e quar patriarki. La koncilo kunvenis en dek kunsidi, e disdonis 27
kanoni. La koncilo ri-afirmis la decidi di la 2ma Koncilo di Nicaea, di 787, suportante ikoni e santa imaji; to sequis la interdikto di
ikoni da Bizantana imperiestro Konstantinos 5ma (qua regnis de 741 til 775).
1576. Rudolf (1552-1612), qua ja esis rejulo di Hungaria e Kroatia, e rejulo di Bohemia, divenis Rudolf 2ma, Arkiduko di Austria e Santa Romana
Imperiestro di Germana naciono. Il ne esis efikiva regnanto, ed en 1605 il cedis povo a sua fratulo Matthias, pri Hungariana aferi; dum sequanta
yari il cedis omna tituli a Matthias, ecepte Santa Romana Imperiestro. La precipua intereso di Rudolf esis pri arto ed okulta cienci; il kolektis
pikturi, mekanikala aparati, ciencala intrumenti ed altraji. De 1583 il rezidis en Praha, ube plura chambri di la kastelo kontenis ilua kolekturo
di diversaji. Il esis patrono di filozofi ed astronomi. Ca periodo esis ye la komenco di moderna cienco, e Rudolf forsan esis influiva pri olua
iniciala progreso.
439. Gaiseric, rejulo di la Vandali, prenis Kartago. Kande il divenis rejulo en 428, la Vandali rezidis en nuna Andalusia en Hispania. Il
duktis sua populo a norda Afrika, probable invitate da Bonifacius, Romana guvernanto en norda Afrika, qua esis akuzata pri trahizo en Roma
e bezonis militala helpo de la Vandali. Tamen Gaiseric vinkis la armeo di Bonifacius, e vinkis la armei di la estala e westala Romana imperii
qui pose arivis en norda Afrika. En 435 il paktis kun la Romana imperiestro Valentinian 3ma: Gaiseric agnoskesus kom rejo di la recente ganita
teritorii en Afrika, se il ne atakus Kartago. Tamen il pose prenis Kartago dum ke la Romana armeo esis okupata en Gallia; to esos grava evento
por la Romana imperio.
740. Grava tertremo eventis ye la esta Mediteraneo, ed esis multa destrukturo di urbi en Grekia ed en Egiptia. En Konstantinoplo, la muri di la
urbo esis domajata e multa de la precipua strukturi krulis; statuo di Constantinus 1ma, ye un de la pordegi di Konstantinoplo, falis. La populo
di la urbo supozis ke la tertremo esis puniso pro lia peki. La kirko Hagia Sofia esis domajata; la strukturo pose esis reparata, e la arki
suportanta la kupolo esis extensata aden barelo-vulti.
1470. Edward 5ma, rejo di Anglia dum kurta periodo, naskis. Il esis la unesma filiulo di rejo Edward 4ma, qua mortis en aprilo 1483. Lua onklo Richard,
fratulo di Edward 4ma, divenis regento; tamen, pro dubito pri la legaleso di la mariajeso di Edward 4ma, Richard prenis la trono en junio 1483, kom
Richard 3ma, e yuna Edward e fratulo esis enkarcerigata en la Turmo di London. Li esis nultempe pluse vidata; esas supozata ke li kurte pose esis mortigata,
tamen la cirkonstanci di lia morto esas ne klara.
1841. Albert Edward, filiulo di Victoria rejino di la Unionita Rejio, naskis en la Palaco di Buckingham. En 1901, ye la morto di sua matro, il
divenis rejulo Edward 7ma. Ilua patro esis Albert, princo di Saxe-Coburg e Gotha, qua esis filiulo di Ernest 1ma duko di Saxe-Coburg e Gotha; Ernest
esabis Prusiana generalo qua partoprenabis batalii kontre Napolean. En 1863, Albert Edward mariajesis ad Alexandra princino di Dania; el esis filiino
di Christian 9ma, ilqua esis rejo di Dania de 1863 til 1906.
1221. Alfonso 10ma, rejulo di Kastilia e Leon de 1252, naskis. Il esis multe okupata pri sekurar la krono di la Santa Romana Imperio, ma ne
sucesis. Heme, il esforcis agar kontre povoza nobeli. Il havis intereso pri cienco; il employis eruditi qui tradukis Arabiana ciencala texti
aden la Kastiliana linguo. il aranjis la kreado di la Alfonsala Tabeli - "tabulae alfonsinae" - per qui on povis obtenar la loki di la suno, luno
e planeti, relate la steli; la fonto esis Arabiana texti. Ca tabeli esis utiligata dum multa sequanta yari; la astronomo Copernicus, tri
yarcenti pose, havis kopiuro.
1718. Carl 12ma rejulo di Suedia mortis, dum kampanio kontre Norvegia. Il regnis depos 1698; de 1700, il partoprenis plura militara kampanii. En 1716,
pos ke Dania atakis Suedia, il invadis Norvegia, qua lore esis posedajo di Dania. Il siejis kelka fortresi, sen konkluziva rezultajo. En 1718, kun plu
granda armeo, il duesmafoye invadis Norvegia. Dum siejo di fortreso proxim Fredrikshald, Carl ocidesis da projektilo; la invado pose abandonesis. Duesma
armeo, qua intencis siejar Trondheim, retretis ye informeso di la morto di Carl; dum la retreto cirkume duimo de la 10000 soldati mortis en vintrala
sturmo. To nomizesis "karolinernas dödsmarsch" - la morto-marcho di Carl.
43 aK. La Romana filozofo e politikisto Cicero asasinesis. Pos la morto di Julius Cezaro en 44 aK, Antonius esis chefa parolanto por la partiso
di Cezaro; Cicero, qua nultempe esis amiko di Antonius, e qua pensis ke Antonius false reprezentas la intenci di Cezaro, atakante parolis kontre
Antonius, e suportis Octavianus (qua plu tarde esis imperiestro Augustus). Kande Antonius ed Octavianus rikonciliis su, Cicero e lua suportanti
divenis enemiki di la stato; quankam multi refuzis revelar la loko di Cicero, il fine trovesis ed ocidesis da du asasinanti, dum ke il livis sua
domo intencante voyajar a Macedonia.
1710. La kompozisto Giovanni Battista Pergolesi naskis, en Jesi en la lora Papala Stati. Il havis interesto pri muziko ye frua evo, e studiis kompozado
e violino en Jesi. Evante 16 yari il komencis studiar ye konservatorio en Napoli; ye 22 yari il divenis kapelo-maestro di la princo di Stigliano; ye 24
yari il esis employato di la duko di Maddaloni. Il kompozis plura operi, de qui la unesma esis unesmafoye pleata en 1732 en Napoli. Il sufris pro
tuberkloso, ed il retretis en 1735 aden monakeyo en Pozzuoli ube il kompozis la nuntempe bone-konocata verko "Stabat Mater". Il mortis en 1736, evante
26 yari.
1693. Severa tertremo eventis ye la esto dil insulo Sicilia. Pos mikra tertremo ye 9 januaro, qua ipsa efektigis domajo, la precipua tremo
duris quar minuti, qua efektigis grava domajo di urbi e vilaji en sud-esta Sicilia; cirkume 60 mil personi mortis. Esis "tsunami" ye la litoro dil
Ioniana Maro, qua severe domajis litorala vilaji. Dum la sequanta yari esis multa rikonstruktado di urbi, pluraloke sur nova tracuri. Nova publika
edifici e kirki havis notinda arkitekturala stilo, qua plu tarde nomizesis "Siciliana baroka".
532. En Konstantinoplo, grava tumulto (la "Nika-tumulto") esis finigata. La tumulto komencis ye 13 januaro en la hipodromo ube charo-konkursi eventis; la
spektanti, qui kustumale esis di du opozanta grupi, cafoye unigite opozis la imperiestro Justinianus 1ma, maledikante il pro alta imposti ed altra
rankori; li omna klamis "Nika!" ("Vinko!") Retretinte de la hipodromo aden sua palaco, Justinianus konsideris fugo, ma ilua spozino Theodora deskonsilis
il. Dum kelka dii, granda parto di Konstantinoplo destruktesis. Trupi di Justinianus supresis la tumulto; cirkume 30 mil personi mortis. Justinianus
pose duris kom imperiestro til morto en 565, evante 82 yari; dum ta periodo il direktis ri-konstruktado dil urbo, inkluzante la katedralo Hagia Sofia.
1348. En la suda Alpi di Europa esis severa tertremo; la centro situesis ye Friuli en la nord-esto di Italia. Esis multa destruktado en norda Italia ed
en suda Austria, e plura mil personi mortis. En Karintia, Villach e vicina vilaji destruktesis da terkrulo. Esis kelka destruktado en Roma. Ca evento
esis samtempa kun la komenco di la Nigra Morto en Europa, ed en la menti di lora homi la du eventi esis ligita, esanta agi di Deo qui esis grandega
e ne-expektata.
1327. Edward 3ma esis kronizata kom rejulo di Anglia, evante 14 yari, en Westminster-abadeyo. Il divenis rejo pos ke rejulo Edward 2ma (ilua patro), qua
esis egardata kom nekompetenta monarko, koaktate abdikis (kelka monati ante ke il esis ocidata) ye 25 januaro di ca yaro. Roger Mortimer, la amoranto di
ilua matro, esis quaza regnanto til 1330, kande Edward 3ma asertis sua povo: Mortimer, akuzita pro diversa grava mal-konduti, esis exekutata. Edward regnis
til morto en 1377; dum ca longa regno il facis sucesoza exterlanda militarala kampanii.
1829. La skribisto Jules Verne naskis, en Nantes, Francia. Il komencis skribar dum yuneso. En 1847 ilua patro, qua esis legisto, sendis Jules a Paris por
legala studiadi; en Paris il renkontris skribisti e dramatisti, quo iniciis ilua kariero kom skribisto. Ilua unesma romano esis "Cinq Semaines en
Ballon", qua aparis en 1863. "Voyage au centre de la Terre" aparis en 1864; il duris reguloze produktar romani di aventuri, kun ciencala temi, dum
sua vivo.
1797. En Saxonia naskis Heinrich Steinweg, plu tarde famoza kom piano-fabrikisto Henry Steinway. Il divenis karpentisto e havis intereso pri konstruktar
muzikala instrumenti, plu tarde specaligante su pri piano-konstruktado. Pos la politikala tumulto en Europa en 1848 il translojis, kun kin filiuli, a
Nova-York, Usa, en 1850. En 1853 il establisis kompanio "Steinway & Sons". En 1855 il ganis supra premio ye la Industriala Ferio di Nova-York por ula
piano; dum sequanta yari il ganis plusa premii en Europa.
1857. En Hamburg, la fizikisto Heinrich Hertz naskis. En 1880 il kompletigis ciencala studii ye la universitato di Berlin, ed en 1883 il divenis
akademiano di teoriala fiziko ye la universitato di Kiel, plu tarde divenante profesoro en 1885 ye la universitato di Karlsruhe. Il studiis
elektromagnetala ondi: James Clerk Maxwell (1831-1879) predicabis la existo di elektromagnetala ondi, qua movis ye la rapideso di lumo. Hertz facis
experimenti en qua elektromagnetala ondi esis transmisata e recevita, e konfirmis ke li movis ye la rapideso di lumo; tale konstatesis ke lumo esas
sorto di elektromagnetala ondo. Hertz mortis en 1894.
1565. La Braziliana urbo Rio de Janeiro fondesis, ed ol esis nomizata "São Sebastião do Rio de Janeiro". La lora rejo di Portugal esis Sebastian
1ma (qua regnis de 1557 til 1578); il naskis ye 20 januaro 1554, quo esis la festo-dio di Santa Sebastian. "Rio de Janeiro" esis la nomo di la Bayo
di Guanabara, qua esis deskovrata da Portugalan exploristi en januaro 1502. Pos la deskovro, nula koloniisti havis intereso pri la regiono til ke
Franca koloniisti arivis en 1555; li esis ek-pulsata da Portugalani en 1563, qui konstruktis plura fortifikuri en la Bayo di Guanabara. La nova urbo
fondita en 1565 situesis ye la westa rivo di la bayo.
1817. La Borso di Nova-York esis apertata; statuti esis redaktata di organizuro nomizata "New York Stock & Exchange Board". La unesma prezidanto di la
borso, Anthony Stockholm, esis elektata. Olua origino esis en 1792, kande 24 bors-agenti signatis konkordo ye Wall-strado en Manhattan, Nova-York. La borso
situesis en chambro, lokacata depos 1792, ye 40 Wall-strado, til ke ol esis destruktata en la Granda Fairo di Nova-York en 1835.
44 aK. Julius Caesar mortis, poniard-agita da plura Romana senatani, de qui la chefi esis Gaius Cassius Longinus e Marcus Junius Brutus. La Senato
recente deklarabis ke Caesar esas diktatoro di la Romana Republiko, e plura senatani timabis la Caesar deziras abolisar la senato. La konsequantaji di
la eventi esis interna militi, en qua la Romana Imperio esis formacata.
1832. En Weimar, Johann Wolfgang von Goethe mortis, evante 82 yari. Dum sua vivo il skribis literala verki di diversa formi, e skribis pri botaniko ed
anatomio. Il frue divenis famoza pos la suceso di la romano "Die Leiden des jungen Werthers" ("La Chagreni di yuna Werther"), skribita en 1774. Pro ca
romano, la Duko di Saxe-Weimar-Eisenach invitis il a sua korto en Weimar; Goethe pose dumvive rezidis en ca urbo. Lua verki inkluzas la dramato
"Faust", di qua la unesma parto aparis en 1808, e la duesma en 1832.
1795. Ye la Burgtheater en Wien, Ludwig van Beethoven aparis unesmafoye en publika koncerto, pleante sua Piano-koncerto-peco no. 2. Il kompozis ca
verko inter 1787 e 1789; ol aparis imprimite en 1801, pos la aparo di la Piano-koncerto-peco no. 1, qua kompozesis en 1796-7. Ante ca koncerto, dum
la frua yari di sua rezido en Wien pos arivo en 1792, il ganabis reputo kom virtuozo di la piano, pleante por nobeli ye privata koncerti.
1242. Armeo di Alexander Nevski, princo di Novgorod, vinkis armeo di la Ordeno di Germana Kavalieri ye Lago Peipus, ye la nuntempa frontiero inter Rusia
ed Estonia. La batalio nomizesis la Batalio di la Glacio, pro ke ol eventis sur la frostigita lago. La kavalieri egardis la batalio kom parto di nordala
kruco-milito, kontre pagani ed estala ortodoxa Kristani. Alexander Nevski, qua esis exilita, esis retro-vokata da la civitani di Novgorod kande la
kavalieri proximeskis. La batalio esis longa, e la kavalieri esis jenata pro la glitiganta glacio; fine, multa kavalieri, restriktita adsur bordo di
la lago, falis tra dina glacio e dronesis. Pro ca vinkeso, la Ordeno di Germana Kavalieri ne pluse kampaniis kontre Novgorod ed altra Rusa teritorii.
1469. En Firenze, Niccolò Machiavelli naskis. Ilua patro esis legisto. En 1498, kelka yari pos la ekpulso di la povoza familio Medici, il
divenis duesma kancelero di la republiko do Firenze, e dum sequanta yari il misionale vizitis altra parti di Italia e Francia. Ilua ofico finis en
1512 kande le Medici riganis povo en Firenze. En 1513, akuzita pro komplotar, il esis tormentata ed inkarcerigata; il esis liberigata pos tri semani. En
la ruro di la republiko di Firenze il skribis la famoza verko "La Princo", en qua il deskriptis quale princo devas agar por retenar sua povo.
1534. Duadek dii pos departo de Francia, la exploristo Jacques Cartier, komisita da rejulo François 1ma por voyajar vers la westo, atingis Kabo Bonavista, ye
la nordo di Nov-Lando. Ca komiso esis asignata ye 19 marto 1534, kelka yari pos ke Bretonia, ube Cartier naskis, esis unionita kun Francia. Arivinte ye
Nov-Lando, il segliris alonge la norda e westa litori di la insulo; ca regiono esis ja konocata da Bretona peskisti. Il pose exploris la Gulfo di
St Lawrence, fine retroirante a Francia en septembro di la yaro.
218. La kometo di Halley (quale ol esis plu tarde nomizata) atingis perihelio. Olua aparo esis registrata da Chiniana astronomi; li vidis ol matine dum
20 dii, e pose en la vesperala cielo. Ol esis mencionata da Romana historiisto Cassius Dio, qua skribis ke ol efektigis terorigiva pavoro. Esis supozata
ke ca aparo di la kometo esis kauzo di la morto di Romana imperiestro Macrinus: pos un yaro en ofico, il perdis populara susteno ed altra imperiestro
proklamesis; il esis exekutata en junio 218.
1803. En Wien, la Sonato no. 9 por violino e piano (la "Kreutzer-sonato"), da Ludwig van Beethoven, esis unesmafoye pleata, ye la Augarten-teatro, da
violinisto George Bridgetower kun Beethoven ye piano. La verko originale esis dedikata a Bridgetower. Tamen, pos la koncerto, dum ke la du muzikisti
esis drinkanta, Beethoven sentis su insultata da Bridgetower, ed il efacis la dedikado; vicee, il dedikis la verko a Rodolphe Kreutzer. Kreutzer, distingita
violinisto di ta tempo, ne prizis la muziko di Beethoven, ed il nultempe pleis ca sonato.
1279 aK. En Egiptia, Ramesses 2ma divenis faraono. Il regnis til 1213 aK, 66 yari plu tarde. La regno esis notende sucesoza, ed ilua sucedanti nomizis il
"La Granda Ancestro". Il konstruktis multe: frua strukturo esis lua memorala templo, la Ramesseum, proxim la moderna urbo Luxor; il konstruktis multa
altra monumenti. Il establisis nova urbo, Pi-Ramesses, en la delto di la fluvio Nile. Il kampaniis kontre vicina potentesi Nubia, Hatti e Siria.
1340. Komto Willem 4ma di Holando donis urbala yuri a Rotterdam. La historio dil urbo komencis cirkume 900; ol esis situata an la fluvio Rotte. Ye
cirkume 1150 esis severa inundadi, e dum la mez-epoko digi esis konstruktata. Ula privilejo di la urbala yuri di 1340 esis la posibleso konstruktar
kanalo de Rotterdam norde ad Overschie. Ca kanalo, la "Rotterdamse Schie", esis kompleta en 1348. Tale la urbo havis aceso a nordala urbi di Holando, ed
exterlanda komerco divenis plu granda.
1594. La kompozisto Orlande de Lassus mortis en München, evante cirkume 62 yari. Il naskis en Mons en nuntempa Belgia. Esas dicata ke kom puerulo il
esis trifoye furtata pro ilua bela kanto-voco. De la evo 12 yari, il rezidis en plura urbi en Italia, ube il divenis notenda kompozisto. De 1556 il
rezidis en München. Il kompozis tre multa korala muziko (nula instrumenta muziko), ambe ekleziala e sekulara. Dum la lasta yari ilua saneso dekadis. Ye
la dio di ilua morto, ilua employanto decidis des-engajar il por ekonomiala neceso; il ne vidis la letro.
1749. La urbo Halifax, en Nova Skotia (Nord-Amerika), fondesis kande Britana oficiro Edward Cornwallis arivis por establisar kolonio, ye la komenco di milito
inter Britania e Francia. Cornwallis, selektita kom guvernestro di Nova Skotia, seglirabis de Anglia ye 14 mayo; 15 navi e cirkume 2500 koloniisti sequis
il. Dum julio ed agosto, mapo di la projetata urbo esis skisata e teren-peci esis asignata a koloniisti. Plura fortifikuri konstruktesis en la regiono, por
defensar kontre Mikmaq-indijeni e Franca koloniisti.
1491. La futura rejulo Henry 8ma di Anglia naskis, filiulo di rejulo Henry 7ma ed Elizabeth di York (qua esis filiino di Edward 4ma). Princo Arthur, unesma
filio di Henry ed Elizabeth naskinta en 1486, esis la expektata futura rejo, ed en 1501 il esis mariajita a Catherine di Aragon; la mariajo esis esforco di
Henry 7ma, establisar asocio inter Anglia ed Hispania. Catherine esis promisita a yuna Henry pos la morto di Arthur en 1502, e li esis mariajata kurte pos
ke Henry divenis rejo en 1509.
1054. La supernovo SN 1054, qua nuntempe esas vidita kom la Krabo-nebuloso, esis observata da Chiniana astronomi. Li notis ke ol esis sis-foye plu
brilanta kam Venuso, e tam brilanta kam la plena Luno. La Krabo-nebuloso, la restajo dil explozanta stelo, esas cirkume 6500 lumyari de Tero, ed olua
diametro esis cirkume 11 lumyari. Ye la centro esas la Krabo-pulsaro: ca esas neutrono-stelo, havanta diametro cirkume 30 km, qua turnas 30,2 foye dum
sekundo ed emisas radiado.
1100. William 2ma, rejulo di Anglia, mortis. Il regnabis depos la morto di sua patro William la Konquestero en 1087. William 2ma ocidesis dum ke il chasis
en la rejala chaseyo la New Forest, frapita da flecho de altru en la chaso-grupo. Esas ne klara ka la ocido esis acidento. La ocidanto Walter Tirel fugis
a Francia. Henry, fratulo di William 2ma, deklaris sua yuro a la krono di Anglia, ed il esis kronizata ye 5 agosto, kom Henry 1ma.
1896. Otto Lilienthal, pioniro di glit-flugado, kolizionis kun la tero dum flugado ed esis grave vundita. Il mortis ye la sequanta dio, evante 48 yari. De
yuneso il havis intereso pri la flugo di uceli. Il havis kariero kom injeniero; ye seman-fini il experimentis kun glit-flugili, lansante su de kolini proxim
Berlin. Ca esforci esis savigata per ciencala revui; oli esis bone konocata da la fratuli Wright, qui agnoskis ca influo egarde lia experimenti pri aeroplani.
1858. La unesma komuniki per telegrafo eventis inter Europa e Nord-Amerika. La inicianto di la projeto di la transatlantika kablo esis Usana entraprezisto
Cyrus West Field. La pozado di la kablo, de Irlando a Nov-Lando, esis kompletigata ye 5 agosto, pos plura falii kande la kablo esis ruptata. La unesma
oficala mesajo ye ca dio esis gratulo-mesajo de Rejina Victoria di Unionita Rejio ad Usana prezidanto James Buchanan. La kablo faliis pos kelka semani;
pos plusa kablo-pozado, duranta ligo esis efektigata en 1866.
1899. Unesmafoye, mesajo esis transmisata per radio de navo a mar-bordo. La faro-navo "San Francisco", situita cirkume 15 km de la urbo San Francisco,
sendis mesajo a la urbo informante ke li vidis la armeo-navo "Sherman", qua esis arivonta ye la urbo. La navo portis Usana soldati qui kombatabis en
Filipini. Ca radio-sistemo esis specale aranjata por furnisar frua informeso pri la arivo di ca navo, quo ne altre esus posibla pro nebulo ye la litoro
di San Francisco.
1797. Mary Shelley, qua skribis la romano "Frankenstein", naskis en London. Elua patro esis filizofo William Godwin; elua matro esis filozofo Mary
Wollstonecraft, qua mortis kelka dii pos la nasko. En 1816 el esis mariajata kun la poeto Percy Bysshe Shelley. En somero 1816 el vakancis an Lago
Genève en Suisia, kun Shelley e la poeto Byron; Byron sugestis ke singlu skribez fantomo-rakonto. La rakonto skribita da Mary divenis
"Frankenstein; o, La Moderna Prometeo", pri ciencisto qua kreas vivanta ento.
1620. La navo "Mayflower" departis de Plymouth, Anglia, seglirante a Nord-Amerika. Ol portis 121 pasajeri, qui deziris eskapar de religiala persekutado e
fondar nova kolonio. Li renkontris tempestoza vetero dum la voyajo, e li konsideris retro-irar kande la navo esis domajata; tamen la domajo esis reparata e
li duris; li vidis tero ye 9 novembro. La Plymouth-kolonio, en la nuntempa Usana stato Massachusetts, esis fondata.
1501. En Firenze, la skultisto Michelangelo komencis krear statuo di David, la personego de la Biblo, qua esis favorata subjekto por arto en ta
urbo. Il kompletigis ol en 1504. La statuo originale esis parto de projeto qua komencis en 1410, por krear 12 statui por la katedralo di Firenze. Du
esis facata, de terakoto; en 1464 marmora bloko obtenesis por statuo di David, ma laboro abandonesis en 1466. La autoritato di la katedralo, qua
deziris utiligar la kustoza marmoro, komisis Michelangelo, qua evis 26 yari, krear la statuo.