| Januaro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Februaro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma |
| Marto | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Aprilo | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Mayo | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Junio | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Julio | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Agosto | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Septembro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Oktobro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
| Novembro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ms 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma |
| Decembro | 1ma 2ma 3ma 4ma 5ma 6ma 7ma 8ma 9ma 10ma 11ma 12ma 13ma 14ma 15ma 16ma 17ma 18ma 19ma 20ma 21ma 22ma 23ma 24ma 25ma 26ma 27ma 28ma 29ma 30ma 31ma |
Back to The International Language Ido
Dum februaro 50, 100 e 150 yari ante nun...
13 di februaro 1917. En Paris, la Nederlandana exotika dansisto Mata Hari esis arestata, akuzate pri spionado por Germania. Dum la unesma mondomilito,
Nederlando esis neutra ed el darfis facile transirar nacionala frontieri, quo efektigis suspektado. Pos proceso dum qua el insistis pri sua senkulpeso,
deklarante sua amo di Francia, el esis exekutata per pafado-esquadro ye 15 di oktobro 1917.
15 di februaro 1867. En Wien, la valso "An der schönen blauen Donau" ("An la bela blua Danubio"), da Johann Strauss (filiulo), esis unesmafoye audata en
koncerto. Co esis pleado di versiono por koro ed orkestro, kun vorti da Joseph Weyl; il esis poeto di la Korala Societo di Wien, qua kantis en ca unesma
pleado. Versiono por orkestro sola esis pleata ye la Internaciona Expozo di 1867 en Paris; ca versiono divenis sucesoza.
Dum marto, 50, 100 e 200 yari ante nun...
15 di marto 1917. Pos la revoluciono di februaro en Rusia, la provizora guvernerio koaktis Caro Nikolai la 2ma abdikar. En agosto 1917 Nikolai ed ilua
familio esis transferata a Tobolsk en la Urali, por esar plu sekura; la intenco esis ke la familio eventuale trovus azilo exterlanda. Tamen pos la
Bolshevik-revoluciono en oktobro 1917, la expekto por la familio esis alterata; ye 17 di julio 1918 Nikolai e la altra familiani esis ocidata en domo
en Yekaterinburg.
4 di marto 1817. James Monroe divenis la 5ma Prezidanto di Usa, pos ganir plu kam 80 procento de la elektala voti. Il partoprenabis la Nedependo-milito,
ed esas egardata kom un de la fondinti di Usa; il esabis guvernanto di Virginia, ed esabis diplomacisto en Francia. Dum ke Monroe esis prezidanto, il
deklaris la doktrino (plu tarde nomizita la Monroe-doktrino) en qua plusa Europana koloniigo en norda o suda Amerika esus opozata da Usa.
Aprilo en historio: 50, 100 e 150 yari ante nun...
16 di aprilo 1917. Vladimir Lenin arivis per treno ye Petrograd en Rusia, ube il esis tumultoze recevata. Pos la Rusa revoluciono di februaro, il deziris
retrovoyajar a Rusia de ilua exileyo en Suisia. La voyajo esis desfacila pro la duranta milito; il pasis tra Germania en specala treno aranjita kun la Germana
guvernerio, e pose tra Skandinavia. Balde pos ilua arivo il publikigis la Tezi di Aprilo, qui esis direktivaji lektenda da kamaradi.
16 di aprilo 1867. En Millville, Indiana Usa, Wilbur Wright naskis. Dum la 1890-yardeko il ed ilua fratulo Orville komencis experimentar pri aviacado,
influite da la experimenti di Otto Lilienthal. Pos la suceso de 1903 til 1905 di lia probala flugi, Wilbur multe voyajis por traktar komercala e legala
aferi, esforcante preservar la patento por lia aeroplano kontre rivali. Esas supozata ke ta exhaustiva laboro relatis ilua morto en 1912 pro tifoido.
En historio dum mayo: 50, 100 ed 800 yari ante nun...
12 di mayo 1917. En Budapest, La Ligna Princulo, pantomimo-baleto en un akto da Béla Bartók, esis unesmafoye pleata. La rakonto esis skribata da poeto Béla
Balász, qua anke skribis la libreto por La kastelo di la blua-barboza duko, ne-pleata opera skribata da Bartók en 1911. Pro la suceso di La Ligna Princulo, ca opero esis
produktata en Budapest en 1918.
20 di mayo 1217. Batalio eventis en Lincoln, Anglia: armeo di Henry la 3ma di Anglia opozis armeo di la futura Louis la 8ma di Francia. Louis proklamis su kom rejo
di Anglia en 1216, dum periodo kande nobeli rezistis la regno di rejulo John, e li esis pronta suportar rivala monarko. Kande John mortis en ta yaro, multa de ta
nobeli suportis la sucedanta rejulo Henry, evanta non yari, vice Louis. Lincoln, okupata da armeo di Thomas, Comte du Perche (por Louis), esis atakata da armeo di
William Marshal, regento por Henry. Marshal esis vinkoza, e du Perche esis ocidata.
En historio dum junio: 50, 100 e 350 yari ante nun...
11 di junio 1917. Rejulo Konstantinos la 1ma di Grekia abdikis. Dum la unesma mondomilito, esis deskonkordo inter la rejulo, qua deziris ke Grekia esez
neutra, e la chefministro Eleftherios Venizelos, qua suportis la federita landi kontre Germania: to nominesis la "nacionala skismo". En agosto 1916,
Venizelos establisis provizora guvernado, qua ganis dominaco di parto di Grekia. Pro tala opozado, Konstantinos finale abdikis e livis la lando; ilua
duesma filiulo Alexandros divenis rejulo.
9 di junio 1667. Militala navi di Nederlando atakis navi di la Angla milit-navaro, qui jacis ne-preparite en la fluvio Medway en Kent, Anglia. Lo esis
evento di la duesma Angla-Nederlandana Milito, de 1665 til 1667, iniciita pro forta komercala rivaleso inter la landi. La atako duris til 14 junio; plura
navi esis brulata, e du esis kaptata. Lo duktis a pakto inter la du landi, signatita en Breda, Nederlando en julio 1667.
En historio dum julio: 50, 100 e 250 yari ante nun...
21 di julio 1917. Alexandr Kerenski divenis chefministro di la provizora guvernerio di Rusia. Il esabis ministro en ca guvernerio depos la revoluciono di
februaro 1917. Ilua guvernado ne esis populara, precipue pro ilua susteno di partopreno di Rusia en la mondo-milito; ye la revoluciono di oktobro 1917, la
Bolsheviki prenis povo. Pos periodo di celeso, il fugis Rusia e dum plura yari il rezidis en Paris. De 1940 il rezidis en Usa.
3 di julio 1767. La insulo Pitcairn, en la Pacifika Oceano, esis unesmafoye vidata da Europani, da navani di la Britana navo Swallow, di qua la komandanto
esis kapitano Philip Carteret. Ol esis nomizata pro Robert Pitcairn, navano evanta 15 yari, la unesma qua vidis la insulo. La longitudala poziciono di la
insulo esis nekorekte establisata da Carteret, e James Cook ne povis trovar ol en 1773. Ol esis ri-deskovrata en 1790 da la sedicianti di la navo Bounty, e
li establisis su sur la insulo, konciante ke, pro la ne-korekta poziciono en mapi, li esus quaze celata.
En historio dum agosto: 50, 100 e 600 yari ante nun...
17 di agosto 1917. La "Tiger Rag", famoza kompozuro di jazo, esis unesmafoye enregistrigata adsur disko, da la "Original Dixieland Jass Band". La disko esis di
teknikale obsoleteskanta tipo, e la sama muzikisti (kun espelado "Jazz" vice "Jass") plusafoye registragis ol en 1918. Ca disko esis tre sucesoza, e
la "Tiger Rag" divenis inter la maxim multe enregistrita jaz-kompozuri.
1417. Dum agosto, Henry la 5ma di Anglia komencis avancigar la utiligo di la Angla linguo en la guvernerio, vice la Angla-Normandiana o Franca linguo. Il esis
la unesma Angla rejulo depos la tempo di William la Konquestero, qua, en personala letri, skribis en la Angla linguo. Dum la regno di Henry aparis
la "Chancery Standard" di la Angla linguo, en qua oficala dokumenti esis skribata.
En historio dum septembro: 50, 100 e 300 yari ante nun...
10 di septembro 1917. Sergei Prokofiev kompletigis sua Simfonio No. 1, nomizita da il la Klasika Simfonio. Il kompozis ol dum vakanco en peizajo, kom exercado
di kompozado sen utiligar la piano. Ol ulgrade havas la stilo di Joseph Haydn, ma anke montras la voco di Prokofiev. La simfonio esis unesmafoye pleata ye
21 di aprilo 1918 en Petrograd, direktata da la kompozisto. Ol havas quar movimenti, e la tota dureso esas cirkume 15 minuti.
29 di septembro 1717. En Guatemala esis severa tertremo. Ol venis pos forta eruptado, de 27 til 30 di agosto, di Volcán de Fuego, volkano kelka kilometri
de Antigua Guatemala, la precipua koloniala urbo di centrala Amerika; lo iniciis religiala procesioni dum la sequanta dii. La tertremo multe domajis strukturi
en Antigua Guatemala, ed ol esis ulgrade abandonata. La autoritati konsideris movar la precipua urbo ad altra loko, ma lo esis opozata da rezidanti, ed
eventuale la movo ne eventis.
En historio dum oktobro: 50, 100 e 500 yari ante nun...
17 di oktobro 1917. En Australia, konstrukto di la Trans-Australiana Fervoyo kompletigesis kande la du parti, progresante vers la esto de Kalgoorlie e vers la westo
de Port Augusta, juntesis. Konstrukto di ca fervoyo, tra 1711 km di dezertala tereno, komencis en 1912, pos kompletigo di surveyado por la fervoyo en 1909. Antee, voyaji
inter Perth, en Westala Australia, e la altra Australiana stati esis per navo.
31 di oktobro 1517. En Wittenberg, Martin Luther publikigis 95 tezi, titulizata "Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum" (Disputado pri la povo di
induljenci). Luther, profesoro di teologio ye la Universitato di Wittenberg, kritikis en ca publikigajo la vendo di induljenci da predikanti. La 95 tezi esis balde
imprimata e dissendata; to esis komenco di ekleziala skismo en Europa.
En historio dum novembro: 50, 100 e 200 yari ante nun...
7 di novembro 1917. En Petrograd, Rusia, la Revoluciono di Oktobro eventis. (La dato esis 25 di oktobro en la lora Rusa kalendario.) La Bolsheviki kreis revolucionala
militala komitato en Petrograd, duktata da Lev Trocki; ye 7 di novembro li komencis okupar edifici di la guvernerio, e ye la sequanta dio li kaptis, kun ne-multa
rezisto, la Vintrala Palaco, la loko la provizora guvernado di Alexandr Kerenski.
6 di novembro 1817. En Anglia, Princino Charlotte, filiino di George Princo di Wals (plu tarde George la 4ma di Unionita Rejio), mortis evante 21 yari, pos parturar
mortinta filiulo. Charlotte esabis la unika legitima nepoto di George la 3ma; urjis ke la ne-mariajita filiuli di George la 3ma trovez spozini. Kurte pose eventis ke
Princo Edward esis mariajata, ed ilua filiino Victoria, plu tarde Rejino, naskis en 1819.
En historio dum decembro: 50, 100 e 200 yari ante nun...
6 di decembro 1917. Grandega explozo eventis en Halifax en Nova Skotia, kande Franca navo destinata ad Europa, portanta explozivi, kolizionis kun Norvegiana navo. Ol
esis la maxim granda explozo facita da homi ante la arivo di nukleala armi. Omna strukturi interne di 800 metri di la explozo esis efacata, e preso-ondo destruktis
arbori e strukturi plura kilometri fore. Cirkume 2000 homi mortis e 9000 esis vundata. Sokurso-esforci balde komencis, jenita ye la sequanta dio pro nivo-tempesto.
1817. En decembro aparis du romani da la Angla skriptisto Jane Austen, qua mortabis en julio di ca yaro evante 41 yari. Persuasion esis la lasta kompletigita romano
da el, e Northanger Abbey esis elua unesma romano, kompletigita por publikigo en 1803 ma ne lore publikigata; li esis kune imprimata en un tomo. 1750 kopiuri esis
imprimata, qui rapide vendesis.
Back to The International Language Ido
James Chandler 29-Aug-18
8 di februaro 1967. Lunar Orbiter 3, kosmosondilo di Usa lansita ye 5 di februaro, esis pozata aden orbito cirkum la luno. Ol esis un de kin kosmosondili,
lansita de 1966 til 1967, di projeto por fotografar la luno; la skopo di la unesma tri sondili esis selektar terveno-loki por la Apollo-projeto. Omna misioni
esis sucesoza. De 15 til 23 di februaro, Lunar Orbiter 3 prenis fotografuri, transmisante plu kam 600 a Tero. Ol anke transmisis informo de instrumenti por
trovar kosmala radiado e sentar kolizioni di mikrega meteori.
18 di marto 1967. La Torrey Canyon, komerco-navo portanta oleo, frapis roki proxim la marbordo di Cornwall, Anglia, survoye a Milford Haven en Wals; ol
strandis ed esis ruptata. Cirkume 100 milion litri de oleo ekfluis. Esis esforci acendar la oleo per bombi de militala aeroplani. La oleo kontaminis
cirkume 80 km de la marbordo di Francia, e 190 km de la marbordo di Cornwall; cirkume 15.000 marala uceli mortis. La evento restas kom un de la maxim
grava tala eventi en historio.
17 di aprilo 1967. Surveyor 3, kosmosondilo di Usa, esis lansata. Ol esis la triesma de la Surveyor-projeto, por demonstrar la praktikebleso di dolce
atingar la surfaco di la luno. Surveyor 1 atingis la surfaco e fotografis la tereno; Surveyor 2 faliis, kolizionante kun la luno. Ye 20 di aprilo Surveyor 3
atingis la surfaco. Ol havis instrumento por exkavar specimeno di sulo de la surfaco, qua esis fotografita; to sucesoze funcionis. Surveyor 3 esis vizitata
dum la misiono di Apollo 12 en novembro 1969, e parti de la sondilo esis prenata e retro-portata a Tero por exameneso.
8 di mayo 1967. Lunar Orbiter 4, kosmosondilo di Usa lansita ye 4 di mayo, esis pozata aden elipsala orbito super la poli di la luno. La unesma tri sondili di la
projeto Lunar Orbiter fotografis la luno por selektar terveno-loki por la Apollo-projeto; ca misiono havis generala ciencala skopo. Pro teknikala desfacilaji, la
fotografado di la luno esis frue finigata, ye 26 di mayo; tamen plu kam 500 utila fotografuri esis transmisata a Tero. La altra instrumenti, por trovar kosmala radiado
e sentar kolizioni di mikrega meteori, bone funcionis.
12 di junio 1967. La kosmosondilo Venera 4 lansesis. Ol esis de la projeto di USSR por explorar la planeto Venuso, la unesma qua sucesoze analizis olua
atmosfero. La sondilo esis desegnata por flotacado, kaze ke la surfaco esus aquo; tamen nula aquo esis trovata kande ol arivis ye la planeto en oktobro
1967. La kemiala kompozeso di la atmosfero di Venuso esis cirkume 90 procento de karbo-bi-oxo, kelka procento de nitro e min kam 1 procento de
oxigeno. Konstatesis anke, ke la atmosfero esis plu densa kam expektita, e ke ol esos tre varma, cirkume 500 gradi.
27 di julio 1967. En la Unionita Rejio, akto di lego pri la Walsana linguo recevis rejala asento. La akto donis la yuro utiligar la Walsana linguo en
legala procesi en Wals. Ol anke donis a la Ministro la yuro furnisar oficala dokumenti en la Walsana linguo. Depos la 16ma yarcento, nur la Angla esabis
la linguo di korti di lego en Wals. En 1993, akto di lego donis plusa yuri egarde la Walsana linguo, tale ke en publika aferi en Wals, la linguo esis traktata
egale kun la Angla linguo.
8 di agosto 1967. Indonezia, Malaizia, Filipini, Singapur e Tailando establisis la Asociuro di Nacioni di Sud-Esta Azia (ASEAN segun la Angla nomo, ANASE segun
la Franca), por avancigar koopero inter lia guvernerii e faciligar ekonomiala integrigo inter la membri. Depose, plusa landi divenis membri dil organizuro, e
nuntempe cirkume 9% di la populo di la mondo rezidas en landi dil organizuro.
8 di septembro 1967. Surveyor 5, kosmosondilo di Usa, esis lansata; lo esis komenco di misiono di la Surveyor-projeto por explorar la luno. Surveyor 1 e
Surveyor 3 sucesoze atingabis la surfaco. Malgre teknikala problemo dum la voyajo, Surveyor 5 anke esis sucesoza, atingante Mare Tranquillitatis ye 11 di
septembro. Ol prenis multa fotografuri; ol anke analizis la surfaco, per aparato qua radiis alpha-partikuli e mezuris la rezultanta retro-dispersado, tale
obtenante informeso pri la abundo di plura elementi.
10 di oktobro 1967. La Pakto di Spaco efikeskis; ol esas la fundamento di internaciona lego pri spaco. Ye mayo 2017, 106 landi esis partoprenanti di la traktado. Inter
altraji, la traktado interdiktas pozado di armi di granda destruktado en spaco, sur la luno od altra spacala objekto; la luno od irga planeto ne esez loko por militala
manovri od instaluri; la traktado anke interdiktas ke spacala objekto esez proprietajo di irga guvernerio.
28 di novembro 1967. Pulsaro esis unesmafoye observata. En Cambridge, Anglia, Jocelyn Bell Burnell ed Antony Hewish notis ke pulsi, singla 1,33 sekundi, venis de sama
loko en la cielo, e ke la pulsi adheris a stelo-tempo, do lo ne esis terala interfero. Plu tarde establesis ke pulsaro esas rotacanta neutrono-stelo o nano-stelo; ol
emisas radio-fasko qua esas observata kande la fasko pasas tra Tero. La intervalo di pulsi de ula pulsaro esas de milisekundi a plura sekundi.
3 di decembro 1967. En Sudafrika eventis la unesma transplantaco di kordio, de un homo ad altra. Louis Washkansky, evante 54 yari e sufranta pro kordio-morbo, recevis
la kordio di Denise Darvall, qua esis mortinta ye la cerebro pos strado-acidento. La kirurgiisto esis Christiaan Barnard; il esabis mediko depos 1945 e kirurgiisto depos
1958; il multafoye experimentale transplantacabis kordii aden hundi. Washkansky posvivis l'operaco, ma il mortis pos 18 dii pro pulmonito, konsequantajo di drogi qui
represis la imuneso-sistemo.