Originale editita en New York Times Sophisticated Traveler Magazine, novembro 17ma, 2002
Sur inklino inter la automobil-plena Wahringerstrasse di Wien, e la verda rubando di lua Danubio-Kanalo, esas quar zigzaganta urbo-bloki plena grandaparte de la sis-etaja Biedermeier-edifici quin on vidas omnaloke en Wien. Esas un o du belega Baroka edifici e kelka monstraji del Bauhaus-epoko, ma ecepte to Berggasse semblas quale nur plusa anonima e senpretenda laboristala strado en Europana chefurbo.
Berggasse forsan eskapus l'atenco di omni ecepte sua propra rezidanti, fakte, se ol ne esabus la locus operandi di du ek la maxim signifikanta sociala movementi* dil 20ma yarcento.
Sigmund Freud pasis preske sua tota laboro-vivo che Berggasse 19. De 1891 til 1939, il developis sua teorio di psikoanalizo hike, famoze skribinte sua libri e kuracinte sua maladi en komfortoza chambri sur la duesma etajo dil edifico.
Min bone konocata fakto esas ke, inter lua vicini, lojinte che Berggasse 6 de 1896 til 1898 esis Theodor Herzl, la fondero di moderna Zionismo. Literaturala redaktisto e Paris-korespondanto dil Neue Freie Presse, la maxim sucesoza liberala jurnalo lore en Europa, Herzl editis sua traktato La Juda Stato en 1896 e lojis en Berggasse, quale Freud, kom celebrata giganto e mokata fantaziemo.
(La du viri nultempe interrenkontris, malgre ke Freud sonjis dufoye pri Herzl; e malgre ke Herzl ignoris la exemplero di Interpreto di Sonji sendita ad il da Freud, qua esperis ke Herzl recensos ol, Freud ya psikoanalizis Hans, la filiulo di Herzl, pos yari, e diagnozis la suocidema yuno, ne astonante, kom sufranta pro profunda Edipala konflikto.)
Nulo memorigas la tempo pasita da Herzl en Berggasse, nula plako ornas la fasado di Numero 6. Fakte, on povus serchar vane en Wien publika menciono di lua nomo. Vicee, Zionisti qui deziras videtar historio mustos saciesar da peco de pizza che la Pizzeria Valentino o drinkajo che la Italiana drinkeyo quo nun okupas la ter-etajo di Nro 6.
Kontraste, la Freud-Muzeo semble formacas la kultural ed ekonomial epicentro di hodiala Berggasse. Preske exakte meze di la quar bloki di Berggasse, nur ol atraktus ne-Wienano decensar la penti dil strado.
Enirante la Hapsburg-flava foyero dil edifico kun olua frostita, punsita fenestri e sinuoza nigra vitatra eskalero-pasamano, me instante frapesis da sento di dominacanta prezenteso, palpebla spirito di loko, ed ante ke me povas eskartar ol kom derivint ek mea propra imagino, mea spozino Basha dicas a me, "Ka vu sentis to?"
Ni acensas l'eskalero e sonigas la klosheto, quale olim agis Dora e la Rat-Kaptisto, e balde eniras chambri ube Freud pasis preske 40 yari, ante ke lu e lua familio forpulsesis ek sua lando dal Nazi-SS e lokala kunlaboranti.
Freud prenis omna mobli del apartamento a London kande il fugis, ed ibe oli restis til 1968 kande dum vizito ad Usa Dr. Josef Klaus, l'Austriana Federala Kancelero, embarasesis da questioni pri l'evidenta manko di Freudana celebro en Wien.
Responde demando dal Austriana guvernerio, Anna, filiino di Freud, retrodonis la mobli del varto-chambro, kun 79 peci de lua kolekturo di antiquaji. (La ceteri restis en London, e nun expozesas en la Freud-muzeo ibe.) En la varto-chambro, restaurita dum la 1990a yari, la kunveni di Freud e la membri di lua Psikoanalizo-Societo di Wien eventis merkurdie-vespere, la grupani sidinte sur la plusha reda sofai e stuli.
Malgre ke Bergasse esabis, lor la yarcento-chanjo, avanco por judi quala Freud e Herzl qui translojis ad-ibe del etnala quarterachi dil Leopoldstadt, dop la Prater trans la kanalo, la strado divenis tre laboristo-klasala pos la okupeso posmilita di Wien.
Ante dek yari, kande Massi Baumgartner translojigis sua moderna moblerio Massi Design & Handels aden Bergasse 30, l'edifico esis -- (ne rimemorante l'angla vorto, Massi sendas sua helpanto aden la butiko por german-angla dicionario; pos konsultar ol, el retrovenas al trotuaro ube ni stacas por dicar la vorto bezonata) -- karbonerio.
Nun la lineala desegni di Massi plenigas la lumoza, aeroza butiko: tabuli de eleganta vitra boli e vazi, lampi qui similesas la skisuri da Picasso di Don Quixote, muro de semble tremanta lumeti kun ali. La strado borgezeskas, Massi informas ni, indikante l'elegante blanka Baroka edifico apud la Freud-domo. Olim automobil-fabrikerio, la restaurita domo balde vendos specale facita angla mobli.
Malgre ke la karbonerio ed altra komerceyi ekpulsesis (quale Freud) ek la strado da plu segunmoda remplasanti -- *ergonomika moblerio, kontori di Price Waterhouse -- poka restaji del posmilita yari restas. Apud Massi esas klef-reparerio e schuhmacher, e trans la strado esas uniformerio por pumpisti. Proxim la kolino-somito che Berggasse 3 esas armeo-butiko nomizita Gelegenheitsschwemme. Omna tabulo e korbo en olua chambreti esas plena de militaji, e nova ed antiqua, grandaparte del austrian armeo, malgre multa kozi del Usana, rusa e german armei, ultre nederlandana pantaloni, belga shui ed italian jaketi.
Kurt Hellmann heredis la butiko de sua genitori qui apertis ol en 1955 kande la britana, Usana, franca e rusa okupanta armei livis Austria. Pos la departo, la patro di Kurt posedeskis mili de boti, quin il mustis lotriar pro la demandego a bona shui en la devastita Wien lora, e tale la butiko naskis.
"Ed ube vu obtenas vua vari nuntempe?" me questionas.
"Or, ni mustas havar kelka sekreti," Kurt informas me.
Forsan maxim emblemala di ca epoko dil historio dil strado esas Mobel Beer che Bergasse 32 (l'edifico ube Dora, la famoza kuracato di Freud, lojis ante la milito.) Proxim la kanalo, ye l'angulo di Hahngasse, Mobel Beer esas enorma brokantala butiko jerata da Charlotte Beer.
Signi en la fenestri proklamas, "Alle Mobel um 50% billiger!!!" e "Alles zum halben Preis".
Plastika korbi de uzita vesti e tuki esas alonge lua fronto. Buxo de kani dividas spaco kun pleti de horloji ed arjentaji ed instrumenti. Esas amasi de bagaji e kelka anciena rubandi e kravati e kordo.
Basha trovas paro de dentela tuki, un manu-brodita, amba elegante facita, e pagas min kam du Euri (o du dolari) po singla.
L'internajo esas tenebroza e polvoza segun la normi di austriana butiko, to esas, apene tenebroza e polvoza, ma plu kam la plu nova butiko alonge la strado. La muri ed etaji, plena de libri e registraji ed anciena adicion-mashini e mashin-skribili, formacas labirinto de chipaji.
Po 100 Euri, on povas komprar paro de granda, robusta armori.
"La sola problemo esus expediar oli," Basha dicas, e ni nevolunte departas sen komprir ulo granda.
La multa restorerii an Berggasse semble reflektas lua chanjanta karaktero anke. Esas Cafe Freud, nature, apud la Freud-Muzeo, e du sushi-restorerii an adjuntanta stradi. Esas chiniana restorerii e mexikiana restorerio quo servas, segun sua signo, "Acapulco Mexikanische Spezialitatan". Esas mem *gaya kafeerio nomizita Berg che Berggasse 8 quo divenas gaya drinkerio nokte. Esas rango de multakolora flagi super l'extera sideyi, quo esas preske plena. Diskreta rozea triangulo kompozas lua signo dividita kun Lowenherz, la gaya librerio apud ol. Interne, dineanti sidas an tablo en grand apertita fenestro. Basha komendas lejera somer-salato, segun el extraordinara, e me drinketas biro.
Esas kafeerii an singla bloko e plu kam sis tradicionala Wiener kuchen, sempre kun extera sideyi. La maxim atraktiva esas Wiener Beisl che Berggasse 24. Lua menuo inkluzas tradicional austriana dishi -- porko-fileto, rostita kotleti, bifsteko, pasto-buli fromajoza, sango-sociso -- kun chipeta vejetara menuo.
Baze di Berggasse, alonge la kanalo, esas biciklo-voyo til Germania. Sidante sur benko, Basha e me envidie spektas la biciklaganti qui rapide pasas sur un del 1.500 gratuita "Wien-bicikli" provizita dal urbo. (Se on esas fortunoza, on povas trovar ica blua o rozea bicikli en diversa loki en la Gurtel, l'interna distrikti di Wien. Moneto-peco ye du Euri insertita sub la sidilo liberigas la biciklo, ed on povas uzar ol dum tota jorno e ri-recevar sua peco lor retroveno al komenco-loko.)
An la lenta verda aqui dil kanalo, drinkeyo nomizita Summer Stage aranjas koncerti ed art-expozi en sua vitra paviliono. Sis skulturi jiras sur motorizita piedestali en lua skulturo-gardeno. Proxime esas sabloza *volebalo-korto apud *trampolineyi por pueri. Genitori levas granda biri e manjas nacho-i dum ke la pueri divenas vertijoza ed esvananta.
On ne povas savar quon Freud e Herzl, se li ankore vivus hodie, pensus pri sua olima strado, quon Freud murmurus a su dum pasar Die Philosophie im Boudoir, erotika butiko kun alizita penisatra kandeli en la fenestro, ed enorma muralo super la pordo di mi-vestizita ruranino koketatre kushante; nek se Herzl vizitus la butiko di Persiana tapiseti che Berggasse 14 e kap-sukusus pri la nuna situeso en la Proxim Oriento kun la proprietanto Dr. Mohammi; ma probable ne esas plu bona strado en la tota mondo por sidar en kafeerio drinkante kaffee melange e kontemplar tala questioni.
Da Joseph Skibell
Profesoro che Emory-Universitato, Atlanta GA
James Chandler 13-Mar-09