Somero

Dum kin dii, pluvabis sencese sur Aljer, e la pluvo fine imbibis la maro ipsa. De alte en semble neexhaustebla cielo, senfina pluvegi, dika til viskozeso, falis adsur la gulfo. Dolca e griza quala enorma sponjo, la maro ondifis en la senforma bayo. Ma la surfaco dil aquo semblis preske senmova sub la konstanta pluvo. Nefreque, tamen, larja e neperceptebla movo levis obskura nubo de vaporo de la maro ed aden la portuo, sub cirklo de aquoza bulvardi. L'urbo ipsa, lua blanka muri kovrita per aquo, exhalis plusa nubo de vaporo qua formovis por renkontrar l'unesma. Omnaloke kande co eventis, on sentis ke on respiris aquo, ed on povis drinkar l'aero ipsa.

Regardante ta dronita maro, me promenis e vartis, en ca decembrala Aljer qua por me esis ankore urbo di somero. Me fugabis de la nokto di Europa, de vintro de vizaji. Ma l'urbo somerala ipsa perdabis sua rido ed ofris a me nur giboza e brilanta dorsi. Vespere, che la lumozega kafeerii ube me refujis, me lektis mea evo sur vizaji quin me rikonocis sen povar nomar li. Me savis nur ke ta viri esabis yuna kande anke me esis, e ke nun ili esis yuna ne plus.

Me sejornis, tamen, sen klara ideo pri quon me vartis, ecepte, forsan, la tempo kande me povos retroirar a Tipasa. Lo esas, advere, granda foleso preske sempre punisata, retroirar a la loki di onua yuneso, e probar rivivar, ye l'evo quaradek yari, to quon on amis o juegis evinta duadek. Ma me prisavis ta foleso. Me ja retrovenabis a Tipasa unesmafoye, kurte pos ta dum-milita yari ye la fino di mea yuneso. Me lore esperis, me kredas, rideskovror libereso quan me ne povos obliviiar. Hike, advere, plu kam duadek yari antee, me pasabis matini per vagar inter la ruinuri, respirinte l'odoro di absinto, varmiginte me an la stoni, trovinte la mikra rozi qui transvivas printempe e rapide perdas sua folii. Nur dimeze, kande la grilii ipsa silencis pro la varmeso, me fugis koram l'avida flamo di devoranta lumo. Kelkafoye nokte me dormis kun neklozita okuli sub cielo plena de steli. Lore me esis vivanta. Dek-e-kin yari pose me ritrovis mea ruinuri, ye kelka pazi del unesma ondi. Me sequis la stradi dil obliviita urbo trans agri kovrita per bitra arbori, e, sur la kolini super la bayo, povis ankore karezar la pan-krustea koloni. Ma nun la ruinuri cirkondesis per dentoza ferfilo, ed esis atingebla nur per oficala enireyi. Pluse esis interdiktata, pro motivi qui semble juis la benediko di etiko, promenar ibe pos sunkusho; dumjorne on renkontris gardisto. E tamatine, sendubite hazarde, pluvis sur la tota tereno dil ruinuri.

Perplexa, marchante tra l'aquoza ruro, me adminime esforcis rideskovrar ta forteso qua til nun nultempe faliis, e qua helpas me aceptar to quo existas kande me agnoskas ke me ne povas chanjar ol. E ne povus, fakte, retrovoyajar tra tempo, restaurar a la mondo la vizajo quan me amis, e qua desaparis dum un dio, multa yari ante nun. Ye la duesma di septembro, fakte, me ne voyajis a Grekia, quale me projetabis. Vicee, milito venis a ni, lore kovris Grekia ipsa. Ta disto, ta yari qui separis la ruinuri de la ferfilo esis anke en me, dum ke me stacis tadie koram la sarkofagi plena de nigra aquo o sub la tamariski. Kreskinta unesme inter la spektaklo di beleso, qua esis mea sola richeso, me komencis kun pleneso. To quo sequis esis ferfilo: me intencas tiranesi, milito, policistari, l'epoko di revolto. Ni mustis aceptar la nokto: la beleso di la jorno esis nur memoro. Ed en ca fangoza Tipasa, la memoro ipsa obskureskis. On ne parolas nun pri beleso, abundo o yuneso! En la lumo dil flami, la mondo subite montris sua rugi e sua vunduri, ed anciena e nova. Ol oldeskis dum un instanto, e ni anke. Me savis sat bone ke homi qui surprizesis povus inspiresar da la pasiono quan me serchis hike. Amo ne povas existar sen poka inocenteso. Ube esis inocenteso? Imperii krulis, homi e nacioni interatakis; nia boki despurigesis. Esinta inocenta pro ignoro, ni esis nun neintence kulpoza; kam multe ni savis, tam plu granda divenis la misterio. Pro to ni okupis ni, Ho! quala moko, pri etiko. Kun malada spirito, me revis pri vertuo! Lor la dii di inocenteso, me ne savis ke etiko existas. Me nun savis ke ol ya existas, ma ne povis satisfacar ol. Sur la promontorio quan me olim amabis, inter l'aquoza koloni dil ruinita templo, me semble marchis dop ulu di qua la pazin me ankore povis audar sur la tombi e mozaiki, ma quan me nultempe rajuntos. Me retroiris a Paris, ube me restis dum kelka yari, ante retrovenar adheme.

Dum omna ta yari, tamen, che me esis sentimento ke ulo mankis. Kande on unfoye amoris intense, on pasas sua vivo per serchar ta lumo ed ardoro. Renuncar beleso e sensuala feliceso e devotigar me a nefeliceso postulas grandeso quan me ne havas. Ma, advere, nulu esas vera qua koaktas ni exkluzar. Izolita beleso rezultas en grimasi, solitara yusteso en opreso. Irgu qua probas servar l'una exkluze l'altra servas nulu, mem ne su ipsa, e fine duople servas neyusteso. Dio venas kande, pro ke ni esis tante rigida, nulo plus astonas ni, e ni pasas nia vivo per rikomencar. Ici esas la dii di exileso, sikeso e mortinta anmi. Por vivar itere, ni bezonas gracio, obliviemeso pri ni ipsa, od adminime patrio. Ulamatine, dum cirkumirar angulo, belega roso falas adsur nia kordii e lore desaparas. Ma lua fresheso ankore restas, e sempre ton la kordio deziras. Me mustis livar itere.

Ed, en Aljer duesmafoye, ankore marchante sub la sama pluvego quan segun me ne cesis depos departo quan me egardis kom finala, meze di ca imensa melankolio qua odoris quale pluvo e maro, malgre ca nebuloza cielo, ca dorsi qui fugas sub la diluvio, ca kafeerii de qua la sulfoza lumo deskompozis vizaji, me ankore persistis esperar. Ka me ne savis, ke pluvo en Aljer, malgre askpektar quale ol duros por sempre, tamen ya cesas subite, quale ta riveri en mea lando qui inundas pos du hori, devastas hektari de tero, e risikeskas dum instanto? Unvespere, fakte, la pluvo cesis. Me vartis dum un plusa nokto. Liquida matino levis su, dazlanta, super la pura maro. De la cielo, tam fresha kam rozo, lavata e rilavata dal aquo, reduktata da singla lavo a lua maxim delikata e klara texuro, falis tremanta lumo qua donis a singla domo, singla arboro, palpebla formo e magiala noveso. La tero, ye la nasko-matino dil mondo, certe levis su en tala lumo. Ankore unfoye me departis vers Tipasa.

Omna e singla de ca sisadek-e-non kilometri esas por me plena de memori e sensacioni. Violentoza puereso, adolecanta revi koram la zumo dil autobuso-motori, matini, la fresheso di yunini, plaji, yuna muskuli sempre partensita, ta angoreto quan vespero adportas a kordio di evo dek-e-sis yari, vivo-deziro, glorio, e sempre la sama cielo kom akompananto dum omna yari, kun lua neexhaustebla forteso e lumo, cielo nesaciebla e kontinue devoranta, dum monati, la viktimi jacanta krucagita sur la plajo ye ta funero-kloko dimezo. Sempre la sama maro anke, preske nepalpebla en la matinal aero, quan me videtis an la horizonto tam balde kam la voyo livis la Sahel e lua bronzea viteyi sur la kolini, e plunjis vers la litoro. Ma me ne haltis por regardar ol. Me volis rividar la monto Chenoua, ta pezoza, solida monto, skultita unpece e jacanta alonge la westala latero di Tipasa-Bayo ante plunjar aden la maro. On vidas ol de fore, longe ante onua arivo, kom hela blua nebuleto intermixita kun la maro. Ma ol gradale denseskas dum onua proximesko, til ke ol aquiras la koloro dil aquo qua cirkondas ol, quale imensa e senmova ondo brutale atrapita dum plaudar super subite kalma maro. Mem plu proxime, preske ye la pordegi di Tipasa, on vidas olua salianta maso, bruna e verda, l'anciena, neshanceligebla musko-kovrita deo, portuo e refujeyo por sua filii, inter li me ipsa.

Me fixe regardis ol dum ke me fine transiris la ferfilo e stacis inter la ruinuri. Ed, en la glorioza decembro-lumo, qua eventas nur un- o dufoye dum vivi qui de nun povos egardar su kom kronizita per omna benediko, me trovis exakte to quon me venis serchante, e qua malgre tempo e malgre la mondo, apartenis a vere nur me en ca dezerta naturo. Del olivoza forumo esis videbla la vilajo opozite. Nula sono emanis de ol: tufeti de fumo acensis en la limpida aero. La maro anke silencis, quaze anhelanta sub la senfina pluveto de kolda e brilanta lumo. De la Chenoua, distanta hanokrio sola laudis la frajila glorio dil jorno. Trans la ruinuri, til videbla foreso, jacis nur aspera stoni ed absinto-planti, arbori e perfekta koloni en la diafaneso dil kristalatra aero. Semblis quaze la matino senmoveskis, la suno cesis dum nemezurebla instanto. Inter ca lumo e silenco, yari de nokto e furio lente desaparis. Me askoltis sono preske obliviita en me ipsa, quaze mea kordio longe esabis neaktiva e nun lente rikomencis pulsar. E, nun vekinta, me rikonocis unope la neperceptebla soni qui kompozis la silenco: la kontinua bas-parto dal uceli, la kurta, lejera sospiro dal maro ye la bazo dil roki, la vibrado dal arbori, la blinda kansono dal koloni, la susuro dal absinto-planti, la celita lacerti. Me povis audar to omna, dum anke askoltar l'ondi de feliceso qui levis su en me. Me sentis ke me fine retrovenabis a portuo, adminime dum instanto, e ke de nun ca instanto nultempe finos. Ma kurte pose la suno videble levis su grado plu alte en la cielo. Merlo pipiis sua kurta preludo e quik, de omna direciono, ucelo-voci explozis kun forteso, joyego, joyoza desakordo, infinita delekteso. La jorno duris. Ol portis me til vespero.

Dimeze, sur la mi-sabloza rampi, kovrita per heliotropi quala spumo quan la furioza ondi di la lasta dii poslasabis, me regardis la maro, lore lente acensanta e decensanta quale exhaustita, ed extingis la du dursti quin on ne povas longe neglijar altre nia eso ipsa sikeskas, la dursto ad amar e la dursto ad admirar. Nam ne amesar esas nur desfortunoza; ne amar esas mizeroza. Ni omna, hodie, mortas pro ca mizero. Pro ke sango ed odio expozas la kordio ipsa: la longa demando a yusteso exhaustas l'amo qua tamen genitis ol. En la klamado en qua ni vivas, amo esas neposibla, e yusteso ne suficas. Pro to Europa odias la jornolumo e povas nur afrontar un neyusteso per altra. Ma me rideskovris ye Tipasa ke, por preventar ke yusteso velkas, e divenas splendida oranjo qua kontenas nur sika e bitra pulpo, ni mustis konservar fresheso e joyo-fonto en ni ipsa, amar la jorno quan neyusteso lasas nenocita, e retroirar a la kombato kun ta rikonquestita lumo. Hike itere me trovis anciena beleso, yuna cielo, e mezuris mea bona fortuno nam me fine aperceptis ke dum la maxim mala yari di nia foleso, la memoro di ca cielo nultempe livis me. Esis to, quo fine salvis me de desespero. Me sempre savabis ke la ruinuri di Tipasa esis plu yuna kam nia nova edifici o nia krulanta urbi. Ibe, la mondo rinaskis singla-matine en lumo sempre nova. Ho lumo! To esas la klamo da omna karakteri qui, en klasika tragedio, afrontas sua destino. Lia final refujeyo esis anke nia, e me nun savis ke to veresis. En la profundeso di vintro me fine lernis ke jacis en me nekonqustebla somero.

Ankore unfoye me livis Tipasa, e retroiris ad Europa ed olua lukti. Ma la memoro di ta dio ankore sustenas me e helpas me salutar, kun tranquileso, e joyi e chagreni. Quon me povas deziregar, lor la desfacila instanto ube ni nun stacas, ecepte la povo exkluzar nulo e lernar texar ek brini de nigra e blanka, unika kordo qua tensesas til la rupto-solio? En omno quan me agis o dicis til nun, me semble rikonocas ta du fortesi, mem kande li kontredicas l'una l'altra. Me ne povis negar la lumo ube me naskis, e me ne volis refuzar la servitudi di nia tempo. Esus tro facila pozar hike apud Tipasa altra nomi plu sonora e plu kruela: por la homi hodiala esas interna voyo quan me konocas sat bone pro voyajir amba-sinse sur ol, e qua duktas de la kolini dil mento a la chefurbi di krimino. E, sendubite, ni povas sempre repozar, dormar sur kolino o praktikar krimino. Ma se ni renuncas parto de lo existanta, ni mustas ipsa renuncar esar; ni mustas lore renuncar vivar od amar ecepte nedirete. Tale esas volo vivar, dum refuzar nulo quon la vivo ofras, quo esas la vertuo quan me honorizas maxime en la tota mondo. De tempo a tempo, adminime, esas vera ke me dezirabus exercar ol. Nam poka epoki plu kam la nia postulas ke ni egalesez le maxim bona quale anke le maxim mala, me dezirus, fakte, eludar nulo ed entratenar duopla memoro. Yes, esas beleso ed esas le humiligita. Irgaqua desfacilesi l'entraprezo prizentos, me dezirus nultempe esar nefidela a la duesma o l'unesma.

Ma co ankore sonas quale etiko, e ni vivas por ulo quo preteriras ol. Se ni povus nomar ol, quala silenco sequus! Sur la kolino di Sainte-Salsa, este de Tipasa, la vespero esas habitata. Tenebro, advere, ne ja venis, ma nevidebla diminuto di la lumo premontras sunkusho. Vento sufleskas, milda kam la nokto, e subite la tranquila maro selektas sua voyo e fluas quala granda sterila rivero trans la horizonto. La cielo obskureskas. To quo sequas esas misterio, la dei di nokto, e to quo jacas trans plezuro. Ma quale to povas expresesar? La mikra moneto-peco quan me deprenas de hike havas un klara facio, la vizajo di bela muliero qua konstante repetas omno quon me lernis hodie, e facio qua esas erodita e quan me sentas sub mea fingri dum mea retroveno. Quon povas agar ica senlabia boko ecepte repetar quon altra misterioza voco en me dicas, voco qua omnadie docas a me mea ignoranteso e feliceso.

'La sekreto quan me serchas esas enterigita en valo de olivieri sub la herbo e kolda violi, cirkum anciena domo qua odoras quale viti. Dum plu kam duadek yari me vagis tra ca valo, e tra altri tala, questionante kapro-pastori, frapante la pordo di nehabitata ruinuri. Kelkafoye, kande l'unesma stelo brilas en klara cielo, sub pluvo de delikata lumo, me kredis ke me savis. Me ya savis, fakte. Forsan me ankore savas. Ma nulu volas ica sekreto, sendubite me ipsa ne deziras ol, e ne povas separar me de mea propra populo. Me habitas che mea familio, qua kredas ke ol regnas richa e leda urbi, konstruktita ek stoni e nebuli. Jorne e nokte ol laute parolas, ed omno cedas dum ke ol cedas a nulo: ol esas surda ad omna sekreti. Lua povo, quo sustenas me, tamen tedas me, e me enoyas pro lua klami. Ma olua nefeliceso esas anke mea, ni esas di la sama sango. Me anke esas malada, e ka me ne esas bruisema komplico qua klamis inter la stoni? Tale me probas obliviar, me tramarchas nia urbi de fero e fairo, me ridetas brave a la nokto, me bonvenigas sturmi, me esos fidela. Fakte, me obliviis: de nun, me esos surda ed aktiva. Ma forsan undie, kande ni esos pronta mortar pro ignoranteso ed exhausteso, me povos renuncar nia pompoza tombi, irar e jacar en la valo, sub la nechanjanta lumo, e lernar lastafoye quon me savas.'

1953

(Tradukita da James Chandler.)

Back to the International Language Ido

James Chandler 21-Sep-18