[de Progreso nro. 326 septembro-decembro 2002]
Inter la romani qui deskriptas futurala mondo e socio, la du maxim famoza es Nineteen Eighty-Four (1984) da George Orwell (1949), e Brave New World (Brava Nova Mondo) da Aldous Huxley (1932). Amba romani esis skribata da britana autori dum l'unesma duimo di la duadekesma yarcento, ed amba predicas futura socii en qui homi es guvernata da povoza e komplexa sistemi qui direktas omna parti di lia vivo.
En Nineteen Eighty-Four, la mondo es dividita en tri superstati: Oceania, Eurasia ed Eastasia, qui konstante intermilitas. La precipua karaktero es Winston Smith, qua habitas London, nun en 'Airstrip One' (Aerostrio Un), to es Britania, en la stato Oceania. Oceania es guvernata da la Partiso, komunista sistemo sequanta la principi di Ingsoc, to es Angla Socialismo.
La chefo di la Partiso es 'Big Brother' (Plu-Olda Fratulo), nomo nun sinonima en la jurnalaro kun irga sorto di opresiva guverno. La Partiso uzas du-direciona televizioni ('telescreens') por observar l'agi di la habitanti di Oceania. Ica televizioni es omnaloke, e tre desfacile evitebla. La moto di la Partiso es 'Big Brother is watching you' (Plu-olda fratulo spektas vu).
Winston Smith es employata en un ek la false-nomizita ministerii, la Ministerio di Vereso (quo es vere la Ministerio di Mentii, nam ol falsigas la vereso). La Partiso propagas nova versiono dil angla linguo 'Newspeak' (Nova-parolo), per quo li esperas restriktor la penso di la homi; exemple en Newspeak, la Ministerio di Vereso divenas 'Minitrue'.
Altra exemplo di Newspeak es la koncepto 'doublethink' (duopla-penso), to es la kapableso kredar du kontredicanta fakti samtempe (por kredar la mentii di la Partiso kontre la fakti quin on savas bone). Existas specala polico, la Penso-Polico (en Newspeak 'thinkpol'), qui punisas penso-krimini ('thoughtcrime'), to es pensi kontre la Partiso. Altra krimino punisebla da la Partiso es sexuo-krimino ('sexcrime'), to es desetikal agi sexuala (quale definita da la Partiso). Puniso pro tala krimini es severa e brutala.
Kontraste en Brave New World, Huxley deskriptas mondo dividita en dek zoni, singla zono guvernata da sua propra 'World-Controller' (Mondo-Direktisto). La vivo di la homi es direktata per nova teknologii di homala cienco: psikologio, biologio e fiziologio. Omna homi naskas artificale en granda fabrikerii nomizita 'hatcheries' (naskerii).
Existas rigida klaso-sistemo, uzanta l'unesma literi dil alfabeto greka: Alpha til Epsilon. La klaso di homi es determinata ante nasko, e li es genitata specale por ta klaso. Lia developo antenaska es modifikata per diversa kemiaji por igar li plu apta por lia sociala rolo. La klasi varias segun inteligenteso e fizikala forteso: Alpha-Plus es le maxim alta, Epsilon-Minus le maxim basa. Nature klaso anke determinas employeso: ciencisto o mashin-gardisto.
Pos nonyara milito ed ekonomiala krulo, l'arkiskopo di la Mondo-Stato es Stabileso. Homi es koaktata komprar konstante per dormo-lecioni dum infanteso. Kom infanti li audas multafoye singlanokte 'Ending is better than mending' (Finar es plu bona kam reparar), 'Me ya prizas avionflugar', 'Me amas nova vesti' - til ke kom adulti li ne povas agar altre. Anke per dormo-docado e jornala ludi li es konvinkata relatar sexuale kun tam multa homi kam posibla. La koncepti di mariajo, matro e hemo es obliviita en ica socio.
Por adulti la Stato provizas omnasorta ludi e spektakli, sempre komplexa por ke li uzez multa resursi*. Exemple on povas ludar obstaklo-golfo, o raketo-sporti sur movanta eskaleri. Vice cinemo ('talkies') on nun juas tusho-cinemaji ('feelies'), dum qui on povas tushar e sentar ultre spektar ed audar. Vice Deo on adoras Henry Ford, l'inventinto di la produkto-lineo. Esas nur un drogo, soma, aprobata e mem rekomendata da la Stato. Per uzo di soma homi povas vakancar de realeso dum periodo sen noco. Soma es uzata dum Komuneso-Kanti, qui esas ulsorta kombinuro di religiala adoro e danso, e qui kustumale finas per sexuo grupala.
La du alternativa futuri deskriptita en ica du romani es klare tre diferanta. On darfas questionar, qua autoro esis la maxim habila predicero o profeto. Evidente amba autori uzis kom bazo di sua futura mondi, tendenci observebla dum la skribotempo. Orwell developis la realeso di la komunista stato di Stalin en Rusia e la Soviet-Uniono. Il semble kredis ke la Rusa Revoluciono esos sequata da revolucioni en Anglia e westala Europa, ed en l'altra mondo-regioni. La Stalinista metodi esus helpata da nova teknologio por protektar la Partiso ed olua sistemo.
Kontraste Huxley esis forte influata da lua viziti ad Usa, e kredeskis ke la futuro di Usa esos la futuro di la mondo. La tendenci quin il vidis en Usa dum la periodo intermilita es exajerita en lua libro: konstanta komprado, la feblesko di mariajo, amaso-produktado per lineo-procedi, adoro di yuneso, vivo kun 'nula repozo de plezuro'. Il kredis ke nova teknologii esos aplikata a homi e homala vivo, por produktar homi qui fitas la bezoni di industrio e qui juas sen esforco sua sklaveso.
Ye un nivelo, la questiono respondenda es: qua superpovo ganis la Kolda Milito, Usa o Rusia? Se Rusia ganabus, ol impozabus komunismo segun Stalin sur la cetera mondo (o incitabus revolucioni en altra landi); ma Usa ganis, do olua kapitalista sistemo nun regnas ed olua kulturo es difuzata a la cetera mondo. Semblas ke Huxley esis justa: il korekte observis l'enorma povo di Usa e kapitalismo.
La mondo di Brave New World es ja kelke familiara. Genetikal modifiko matureskas, ed on ja kopiis animali (ex. mutono). Balde la ciencisti povos kopiar e modifikar anke homi. Ni ne ja subisas dormo-docado, ma per televiziono ed altra moyeni ni es persuadata komprar tam multe kam posibla. Populara muziko es nun precize direktata da granda firmi, qui selektas pueri (balde infanti?) por developar li kom Pop-kantisti. Pueri es docata pri sexuo per muziko, televiziono e modi (ed anke eduko pri sexuo en skoli).
L'equivalanto di 'feelies' es klare komputoro-ludi, qui sempre divenas plu cinematra (dum ke cinemaji es produktata nun parte per komputori). Balde on povos ludar per l'interreto en virtuala ludo-mondi kun altra homi. Quale la 'feelies', l'experienco esos plu intensa kam la cinemo, do preferata. On ne juas obstaklo-golfo (ecepte 'Minigolf'), ma temparki aparas omnaloke, unesme en Usa (Disneyland), ma nun anke en Britania e mem Francia. Amaso-partii kun danso-muziko e parti-drogi ja similesas la Komuneso-Kanti kun soma di la fiktiva mondo.
Kontre omna co ni experiencis la krulo di komunismo en multa mondo-parti, nun restanta nur en Chinia ed izolita landi quale Kuba. Altra landi ne subisis revolucioni. Kom respondo a nia questiono, ni darfas konstatar ke nun en 2002 la mondo di Orwell semblas plu lontana kam kinadek yari ante nun, dum ke la mondo di Huxley semblas kelke plu proxima.
James Chandler
James Chandler 07-Jun-03