Lexiko di Nova Vorti

adoptita depos 1922

kompilita da
Camiel De Cock

This page will contain the Lexiko di Nova Vorti (Dictionary of New Words) by Camiel de Cock, 1988. At present it is under construction.

The abbreviations used are: D German (Deutsch), E English, F French, I Italian, S Spanish. Where possible the year of official adoption is indicated. Comments not present in the published book are in square brackets [ ].


INTRODUKTO

De multa yari ja l'Idistaro bezonas listo di la nova radiki adoptita depos l'edito di la «Ido-English Dictionary» da L. H. Dyer en 1924.
Pri la periodo til 1937 ni posedas la Raporto da J. Roze, di qua l'unesma parto konsistas ek 66 pagini.
Ma pri la periodo pos 1937 on mustas serchar la nova vorti en diversa revui, kelkafoye desfacile obtenebla.
Pro ta motivi e segun la deziri expresita dum plura konferi, ni probis kompilar lexiko di ta nova radiki, admisita en unesma periodo da l'Akademio, e, pos la ceso di la Akademiala labori, da la Direktanta Komitato.
Lo esis posibla nur danke a la helpo e l'incito da plura Samideani. Me dankas specale Roberto Castelló, Henry Jacob, Andreas Juste, Clara Kreis-Schneeberger, Tom Lang e D-ro P. Meylan.
Me konfesas, ke la verko esas nek kompleta, nek perfekta, e me volunte recevos remarki e sugesti por eventuala adjunti ed ameliori.
Me intencas pos kelka yari editar lexiko plu kompleta qua, ni darfas esperar lo, kontenos multa plusa nova vorti.
A ti, qui voluntos kunlaborar, me expresas ja de nun mea gratitudo.

Camiel de Cock.


EXPLIKI

Ni esforcis kompilar en nia verko listo de la vorti admisita depos l'ecelanta vortaro da L. H. Dyer «Ido-English Dictionary».
Ta libro imprimesis en yaro 1924, ma pro la tempo necesa por la preparo dil edito, ol kontenas nur la vorti admisita til la yaro 1922.
Depos ta yari nova radiki admisesis segun ritmo diversa segun la periodi.
Ma multa ek li esas pure ciencala; poka Idisti havos okaziono mem unfoye dum sua vivo uzar exemple: «acefalokisto, asklepiado, fototropismo» e tale plus.
Konseque ni kompilis du listi.
La «Listo A» kontenas la vorti uzebla en la vivo omnadia, por korespondo, konferi, artikli e generala literaturo.
Kande lo esas posibla ni mencionas la yaro dil acepto, la defino redaktita lore e la tradukuro ad en:
D Germana
E Angla
F Franca
I Italiana
S Hispana
Ni regretas, ke ni ne povas adjuntar tradukuro ad en la Rusa linguo. Ni esperas obtenar por lo, la helpo di kelka Ruslingua kunlaboranti. Ultre lo tamen oportos solvar la problemo dil alfabeto. Rusa vorti skribita per latina literi aspektas stranja e kelkafoye mem shokiva. La latina literi ne suficas ya por transskribar korekte multa soni di la Rusa linguo, qua uzas la bela e kompleta alfabeto Kirila.
La «Listo B» kontenas quaze nur ciencala vorti e por multa kazi ni nur savas, ke li adoptesis, ma, til nun, ni konocas nek la dato dil admiso, nek la defino. Li restos en ta listo til ke ni havos la necesa dokumentizo.
Ultree ni havas la intenco kompliar ula triesma parto, la «Listo C», qua kontenas radiki e vorti propozita precipue da Talmey e kompilita da Roze en lua raporto od anke la vorti uzita depos 1922 dal idista skripteri.
On devos decidar kad oportos (e kad esos posibla) asemblar ta tri listi, ed anke la vorti qui adjuntesos dum la venonta yari, por editar libro, qua esos «Suplemento di la Vortaro da Dyer».


LISTO A

-ab- 1947: verbal infixo qua indikas, che verbo, la anteeso kompare a tempo-punto di epoko pasinta o futura. [See Changes in Ido for fuller explanation / Videz ica ligo por plu plena expliko.]

abaniko 1926: manu-ventizilo por agitar l'aero ye freshigo: en sudala landi l'abaniko uzesas freque; D Fächer, Wedel; E fan; F éventail; I ventaglio, rosta; S abanico.

abiso 1926: granda profundajo submara; D Tiefseeabgrund; E abyss; I abismo sottomarino; S abismo submarino. [Oportas remarkar, ke anke existas formo abismo, plu frue adoptita, ma la difero inter la senci di la du vorti ne es klara.]

abstrakta 1947: qua indikas qualeso en su ipsa, sen realeso: blankeso, boneso, vakueso, esas abstrakta idei e vorti; D abstrakt; E abstract; F abstrait; I astratto; S abstracto. [Notez: ica formo remplasas la original formo abstraktita, de verbo abstraktar, anke nun supresita (vid. abstraktigar sube).]

abstraktigar 1947: igar abstrakta, on povas abstraktigar ula principo de ul evento; D abstrahieren, in Gedanken absondern, absehen; E to abstract; F abstraire; I astrarre; S abstraer, hacer abstracción.

acetono 1925: liquido qua formacas su kande on distilas acetato; D Azeton; E acetone; F acétone; I acetone; S acetona.

aerografo 1929: ciencisto pri l'aerografio; D Aerograph; E aerographer; F aérographe; I aerografo; S aerógrafo.

afanono 1929: intruzachemo; D Zudringlicher; E busybody; F brouillon, fâcheux, officieux, ardélion; I affanone, faccendone, armeggione, factotum, faccendiere; S entremetido.

agar-agaro 1926: gelatino extraktita de «Gracilaria lichenoïdes», same de diversa algi; D Agar-Agar, chinesische Gelatine; E agar-agar, Ceylon moss; FIS agar-agar.

agnostika 1929: D agnostisch; E agnostic; F agnostique; I agnostico; S agnóstico. Anke agnostikismo: E agnosticism e.c.

-ajo 1925: sufixo qua indikas: 1. Kozo facita ek ula materio, o qua posedas ta o ca karaktero (ex.: lanajo, kotonajo, bonajo, bitrajo)- 2. (per extenso di la senco) Ago, parolo, procedo di ... (amikalajo, pueralajo) - 3. (kun verbo transitiva) Indikas la objekto pasiva di la ago (cakaze, lu equivalas «-ata»)(ex.: manjajo: karno, pano, legumi; vidajo: kozo vidata) - 4. (kun verbo mixita) -ajo = a(ta)jo (ex. chanjajo: kozo chanjata) - 5. (kun verbo netransitiva) Indikas ka subjekto ed equivalas -(ant)ajo (ex.: rezultajo: to quo rezultas; eventajo: to quo eventas).

ajuna 1931: ne ja manjinta; D nüchtern; E sober; F à jeun; I digiuno; S en ayunas.

aktinika 1928: qua efektigas chanji kemiala ye radii luma o fota od energio radianta; D aktinisch; E actinic; F actinique; I attinico; S actínico.

alergio 1970: (adj. alergiala) reakto ne-normala di la korpo a substanci normale ne-nociva; D Allergie; E allergy; F allergie; I allergia; S alergia.

alias 1979: (adv. de la latina). Ex. sioro N... alias E... (altre nomizita).

aliniar 1925: ordinar segun rekta lineo: on alinias planti, soldati, edifici e.c.; D gerade richten, in Linie bringen, ausrichten; E to align, to set in line; F aligner; I allineare; S alinear.

alkaldo 1925: (vice alkado) komonestro e pacojudiciisto en Hispania; D Alkalde, Dorfrichter, Schulze; E alcalde; F alcade, alcalde; I alcade; S alcalde.

aloo 1964: genero dil liliacei, kun dika folii, di qui on extraktas rezino bitra, purgiva; D Aloe; E aloe; F aloes; I aloe, aloè; S áloe, zábila.

alpako 1964: ruminero dil genero lamao: l'alpaki vivas en Sud-amerika. Lano de alpakopili. D Alpaka (Lamaart, Tier und Wolle); E alpaca; F alpaca, alpaga, alpague; I alpaca, alpagà; S alpaca.

alternatoro 1926: generatoro por produktar alternanta korento; D Alternator, Wechselstromerzeuger; E alternator; F alternateur; I alternatore; S alternador.

altisto 1964: ta qua pleas alto; D Altist, Bratschist; E alto-player, violist; F joueur d'alto; I suonatore di viola da braccio; S el que toca la viola.

amariliso 1929: bulbo planto kun granda, bela flori ye dolcega odoro; l'amariliso kultivesas en la gardeni; D Amaryllis; EF amaryllis; I amarilli; S amarilis.

amba 1947: la du kune; D beide; E both; F les deux; I ambedue, ambo, i due; S ambos, entrambos, los dos.

ameliorar 1958: igar plu bona, bonigar; D bessern; E to ameliorate [improve tr.]; F améliorer; I migliorare; S mejorar.

amontar atingar la sumo di; D betragen, sich belaufen auf; E to amount to; F monter à, former le total de; I ammontare; S ascender, subir a, importar una cuenta.

anamnezar 1929: explorar la pasinta korpostando sanesala di persono kuracenda: anamnezar malada persono es grava medicinala funciono; D Anamnese, Rückerinnerung ausüben; E to make an anamnesis; F faire l'anamnésie; S amnetizar.

ank 1929 (ultre: anke): egale, simile, ultree; D auch, ebenfalls; E also, too; F aussi; I anche, pure; S también.

ankor 1929 (ultre: ankore): til nun, altrafoye, pluse, senchanje, durante; D noch; E still, yet; F encore (idée de continuation); I ancora; S aun, todavía.

anorako 1979: Vesto kurta kun kapuco portata en diversa landi, ed inter altri da skieri; DEFS anorak.

anteriora 1951: antea, avana, do pri tempo e spaco; D vorher, früher, vorherig; E anterior, previous; F antérieur; I anteriore; S anterior.

antibiotiko 1979: substanco medikala uzata por inhibar la kresko di, o destruktar, mikro-organismi qui esas la kauzo di morbi infektiva.

antibiotika 1979: D antibiotisch; E antibiotic; F antibiotique; S antibiotico.

anticiklono 1949: atmosferala centro alta-presa; EF anticyclone; S anticiclón.

antiquara 1949: D antiquarisch; E antiquarian; F antique; S antiquario.

antirino 1949: genero di skrofulacei.

antisepta 1949: antiseptianta; E antiseptic; F antiseptique; S antiséptico.

antuso 1949: ucelo-speco.

anular 1949: deklarar kom nevalida; D annullieren, als ungültig erklären; E to annul; F annuler; I annullare; S anular.

apen 1929: (ultre: apene): depos tre kurta tempo; preske ne; D kaum, schwerlich; E hardly, scarcely; F à peine; I appena; S apenas.

apreciar 1950: vidar ed intelektar la valoro ed importo di ulo, judikar segun la merito; D wüdigen; E to appreciate; F apprécier; I apprezzare; S apreciar.

aproximar 1926: establisar, determinar, ne rigoroze ed exacte segun cienco, ma nur proxime, cirkume: kalkulo, valoro, formulo, solvo aproximesas; D annähernd angeben, annähern; E to approximate; F approcher, évaluer approximativement; I appressare, approssimare, avvicinare; S aproximar, acercar.

artilerio 1949: (vice: artilrio); D Artillerie; E artillery; F artillerie; S artillería.

artizano 1951: industrial o mi-industriala laboristo, maxim multakaze habila pri sua mestiero; l'artizano praktikas sua profesiono sive sen helpero sive helpata da kelka kompani, sen esar guvernata da patrono; D Handwerker, Kunstarbeiter; E artisan, mechanic; F artisan; I artigiano; S artesano.

aspirino 1951: acido acetil-salicila medicinale uzata kontre febro e dolori; DEFIS aspirin (-a -e).

asterisko 1926: steleto (*) por markizar vorti propozita, ne ja adoptita dal kompetent autoritato, anke por markizar historiala formo supozita; D Sternchen; E asterisk; F astérisque; IS asterisco.

atachar 1951: forte juntar (kozi o personi); D anschliessen, attachieren, beigesellen; E to attach; F attacher; I attaccare (unire); S juntar, unir fuertemente.

ateliero 1929: loko en qua laboras piktisto, skultisto, fotografisto, artizano; D Atelier; E atelier (workshop), studio; F atelier; I studio, bottega; S estudio, taller.

atitudo 1950: mentala posturo: vere, il montras nobla atitudo; D Haltung, Verhalten; EF attitude; I attitudine; S actitud.

atolo 1929: koralia insulo; D Atoll, ringförmige Koralleninsel; EF atoll; I atollo; S atol.

auspicio 1929: (vice: auspico) predico ek la flugo o la kanto dil uceli (en Roma antiqua); D Anzeichen, Auspizium; E auspice(s), favourable omen; F auspice; I auspizio; S auspicio.

autobuso 1926: omnabusa automobilo; DFIS autobus; E bus, omnibus.

auxiliara 1951: helpala, helpanta; D hilfs-; E auxiliary; F auxiliare; I ausiliare; S auxiliar.

aviono 1951: (ultre: aeroplano) D Aeroplan, Flugzeug; E aeroplane; F aéroplane, avion; I aeroplano; S aeroplano, avión.

beja 1951: sablo-kolora; D sandfarben, beige; EF beige; I bigio; S beige, castaño claro.

bukmakero 1925: profesionisto dil pariado ye kavalo-konkurso-kuri; D Buchmacher; EFI bookmaker; S el que hace apuestas en las carreras de caballos.

centi- 1955: prefixo indikanta la centima parto; D hundert-; EF cent-; S cent-. [Note: this means that some of the roots beginning centi- given in Dyer have now become compounds, i.e. those roots have ceased to exist / Notez: ico implikas ke ula di la radiki en Dyer qui komencas per centi- es nun derivuri, to es, ta radiki cesis existar.]

certena 1954: inter ula e certa, preske certa, certatra; D gewiss (mehr oder weniger sicher); EF certain; I certo (un certo...), alcuno, taluno; S cierto (dia, persona o cosa).

certifikar 1926: atestar ulo kom certa, kom autentika; D zertifizieren, beglaubigen, verbürgen, bescheinigen; E to certify; F certifier; I certificare; S certficar (declarar auténtico).

champiniono 1926: genero de fungi dil familio agaricenei, manjebla; D Champignon; E mushroom, champignon; F champignon de couche, psalliote; I fungo; S seta, hongo comestible.

dekalkomanio 1925: transporteso di imaji kolorizita ad-sur surfaco (ex. porcelano, papero) qua retenas lia stampuro; D Abziehbild; E transfer (picture); F décalcomanie; I calcomania (Melzi); S calcomania.

delegaciono 1955: delegitaro; D Delegation, Abordnung; E delegation; F délégation; I delegazione; S delegación.

delicio 1955 (vice: delico): juo granda, forta, ecelanta, ne ordinara; D Lust, Wonne, Genuss; E delight; F délice; I delizia; S delicia.

distinta 1925: markizita da specala karaktero; D deutlich (hervorgehoben), bestimmt; EF distinct; IS distinto.

dolaro 1956: monet-uno en Usa, Kanada,...; D Dollar; EF dollar; I dolaro; D dólar.

dubitar 1928 (vice: dubar): ne savar, hezitar kredar od opinionar o konvinkesar; D zweifeln; E to doubt, to waver in opinion, to hesitate to believe; F mettre en doute, avoir un doute; I dubitare; S dudar.

eficienta 1928: produkuktanta la maxim granda rezultajo dezirita po la minima energio-spenso; D wirksam, wirkend; EF efficient; I efficiente; S eficiente.

ekologio 1927: cienco di relati inter la organismi e la medio en qua li vivas, kun la cirkonstanci organika e ne-organika di la existo; D Ekologie [?]; E ecology; F écologie; I ecologia; S ecologia.

ekonomiko 1924: cienco e teorio di la ekonomio; D Wirtschafstlehre, Nationalökonomie; E economics; F économique, économie (science); I economia (scienza); S económica, economica, cienca económica.

elaborar 1931: produktar per laboro, precipue pri mentala produkturi, a qui on aplikas diligenteso e sorgo; D ausarbeiten; E to elaborate; F élaborer; I elaborare; S elaborar.

elektroniko 1971: E electronics; F électronique; S electrónica.

elevatoro 1979: aparato por elevar od abasar vertikale homi o kozi de ula etajo ad altra; D Aufzug, Elevator; E elevator, lift; F élévateur; I elevatore; S elevador.

emo 1971: (ultre: skopo) finala punto vizata (intencata); D Ziel (nicht Zweck); E aim; F but; I meta, mira; S término, blanco, meta.

emplastro 1971 (vice: plastro): por definar la antea "plastro" kom gipso koquita; D Pflaster; E plaster; F emplâtre; I impiastro; S emplasto.

enzimo 1927: fermento solvebla; D Enzym; EF enzyme.

eono 1971: evo dil universo, kosmal e geologiala ciklo; D Äon; E eon; F éon.

equi- 1927: prefixo ciencala signifikanta "egala"; D equi-, gleich-; E equi; F équi-, égal; I equi-; S equi-, igual. [Note: this officializes the asterisked reference in Dyer / ico oficaligas la refero asteriskizita en Dyer.]

eshelono 1926: kombatala formacuro; D Echelon, Staffelstelung; E echelon(-order); F échelon; I scalino; S escalón.

eviktar: legale expropriar, kun rekurso-yuro, ta qua sincere aquiris ulo quon on ne darfas vendar; D aus dem Besitze vertreiben, verdrängen; E to evict; F évincer; I evincere, soppinatare (leg.); S desposeer, despojar juridicamente.

exasperar 1925: bitrigar la humoro per troa irito; D aufregen (sehr stark), reizen; E to exasperate; F exaspérer; I esasperare; S exasperar.

formulario 1925: modela imprimuri plenigenda; D Formular, Vordruck; E form (to be filled in); F formulaire; S formulário.

futbalo 1979: sporto; D Fussball; E football; F footbal; I calcio; S fúbol.

genitori 1929 (vice: ge-patri): D Eltern; EF parents; I genitori; S padres, progenitores.

hiper- 1928: prefixo qua signifikas "super, trans, ecese"; D über, übermässig, übertrieben; E over, excessively, hyper-; F au-dessus, au-dlà, à l'excès; I por encima, más allá, con exceso.

hobio 1971: temo od okupajo preferata qua ne esas la profesiono o laboro precipua; D Lieblingsbeschäftigung; E hobby; F dada, violon d'Ingres; I passione; S comidilla.

hodie 1958 (ultre: ca-die): D heute; E today; F aujourd'hui; I oggi; S hoy.

ignorar 1929: refuzar saveskar, konoceskar; vole ne-savar, vole ne-konocar; D ignorieren; E to ignore; F ignorer; I ignorare; S ignorar.

-ivor- 1926: sufixo qua signifikas "qua nutras su ye..."

kidnapar 1971: raptar infanto o homo, generale por postular ransono; D entführen; E to kidnap; F kidnapper; Irapire; S secuestrar.

milieto (vice: milyeto): (bot.) gramino qua produktas mikra grano, ye qua su nutras la uceli; L panicum miliaceum; D Hirse; EF millet; I miglio; S mijo, borona.

mono-: prefixo ciencala = un.

-oid-: ciencal sufixo; qua havas la sama formo kam (o formo analoga).

plastro: (nova signifiko); D Kreide; F plâtre.

poli- 1928: ciencala prefixo = multa-.

propagandar 1979: difuzar informi e/o opinioni por persuadar altri adoptar la sama kredi ed opinioni. Antee "propagar" uzesis kun du senci: "genitar" e "propagandar". "Propagar" restas nur por la senco "genitar"; D propagieren; E to spread propaganda, to propagandise; F faire de la propagande; I far propaganda; S propagar.

pundo 1979: unajo di monetaro britaniana; D Pfund sterling; E pound sterling; F livre sterling; I libbra sterlina; S libra esterlina.

radaro 1979: aparato, detektoro, qua emisas fasko de ondi elektro-magnetala tre kurta, e recevas olua eko, tale posibligante determinar la direciono e la disto di ula objekto; DEFIS radar.

radioaktiva 1958: D radioaktiv; E radioactive; F radio-actif; I radioattivo; S radioactivo.

repasar 1926: glatigar linjo, stofi per varma fero; D bügeln, plätten; E to smooth, iron; F repasser; S planchar.

sandwicho 1979: loncho dina de shinko, edc. inter du pan-lonchi dina, di qua la facio qua kontraktas kun la shinko es normale butrizita; DEFS sandwich; I panino imbottito.

sekretariato 1958 (vice: sekretariero): D Secretariat; E secretariat; F secrétariat; I segretariato; S secretariado.

stereofonio 1979: riprodukto di sono (de radio, magnetofono, edc.) por donar efekto realatra uzante du lautparolilo; E stereophony; F stéréophonie; S estereofonia.

sturmar: verbo qua indikas ke atmosfero perturbesas da vento violentoza, pluvo o grelo, fulmini e tondri; D stürmen; E to storm; F faire un tempête; I tempestare; S haber tormenta, borrasca. La vorto "sturmo" ja trovesas en la vortaro da Dyer, ma on decidis adoptar la radiko kom verbo, por analogeso kun "pluvar, nivar, nebular, edc."

suveniro 1979: objekto, donacajo qua memorigas ulu, qua igas pensar ad antea evento o periodo; D Andenken; EF souvenir; I ricordo; S regalo de recuerdo.

telekomuniko 1979: ensemblo dil tekniki por trans-sendar informi ye disto (radio-komuniko, telegrafo, telefono, televiziono, tele-imprimo); D Fernverbindung; E telecommunication; F télécommunication; S telecomunicación.

televiziono 1958: D Fernsehempfänger; E television; F télévision; I televisione; S television.

yogurto 1979: lakto koagulinta per fermento specala veninta de Bulgaria; D Joghurt; E yoghurt; F yaourt; I iogurt; S yuogur.

Return to the Ido Homepage


This page hosted by Yellow Internet.
James Chandler 1997.